سه. تکذیب

از روش تقویت «وظیفه‌ ـ ‌تعدیلی» برای آرام‌سازی پیامبر صلی الله علیه و اله به هنگام مواجهه با تکذیبگری مخالفانش نیز استفاده شده است. در آیاتی از قرآن کریم، خدای متعال این حقیقت را به پیامبرش آموزش داده است که وی وظیفه‏دار وادار ساختن مردم به ایمان و پذیرش حق نیست‏. این آموزش در آیه زیر، این گونه بیان شده است:

(وَكَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ وَهُوَ الْحَقُّ قُل لَّسْتُ عَلَيْكُم بِوَكِيلٍ.^۱

و قوم تو این قرآن را تکذیب کردند، با آن که سخن حقّی است. بگو: من عهده‌دار ایمان آوردن شما نیستم).

اعلام این که پیامبر صلی الله علیه و اله وکیل ایمان آوردن تکذیبگران نیست، عاملی است برای کاهش فشار روانی تکذیبگری‌های آنان و امیدوارسازی وی در به انجام رساندن رسالت آسمانی خویش.

در آیه دیگر، خداوند متعال به پیامبر خویش دستور می‌دهد تا در صورت مواجه‌شدن با پافشاری مشرکان بر تکذیب و انکار، موضعگیریِ صریح و قاطعی داشته باشد و به آنان اعلام کند که عمل باطل آنان با عمل حقّ او هیچ ارتباطی ندارد و از مسئولیت کارهای آنان برکنار است:

(وَإِن كَذَّبُوكَ فَقُل لِّي عَمَلِي وَلَكُمْ عَمَلُكُمْ أَنتُمْ بَرِيئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَأَنَاْ بَرِيءٌ مِّمَّا تَعْمَلُونَ.^۲

و اگر تو را تکذیب کردند، بگو: عمل من برای من، و عمل شما برای شماست! شما از آنچه من انجام می‌دهم بیزارید و من [نیز] از آنچه شما انجام می‌دهید بیزارم!).

می‌توان گفت لازمه این اعلام بیزاری و برائت ـ که در چند آیه دیگر نیز آمده است،^۳ همان توجّه به وظیفه و مسئولیت ابلاغی است. یعنی ای پیامبر! به تکذیبگران بگو: اگر شما مرا در این دعوت دروغگو می‌پندارید، مسئولیت آن به عهده خود من

این دلداری بعد از امر به اطاعت از دستورهای وی، در دو آیه ۹۲ سوره مائده^۱ و دوازده سوره تغابن،^۲ با اضافه شدن ضمیر «نا» به «رسول» تکرار شده است.

مسئله توجّه به وظیفه و دوری از نتیجه‌گرایی نیز از زبان هود علیه السلام هنگام مجادله با قوم کافرش ذکر شده است. آن‌جا که وقتی به او گفتند: «ما در باره تو فقط می‌گوییم: بعضی از خدایان ما، به تو زیان رسانده‌اند! و به خاطر این‌که به آنها توهین و بدگویی کرده‌ای، عقلت را ربوده‌اند! پس دیگر اعتنایی به سخنان دعوت‌گونه تو نیست»،^۳ و با این عبارت، کفر و انکار خود را قطعی کردند، در آخرین سخن به آنها چنین پاسخ می‌گوید:

(فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقَدْ أَبْلَغْتُكُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَيْكُمْ....^۴

اگر شما از راه حق روی بر تابید، به من زیانی نمی‌رسد؛ چرا که من رسالت خویش را به شما ابلاغ کردم...).

اشاره به این‌که گمان نکنید اگر دعوت من پذیرفته نشود برای من شکست است؛ من انجام وظیفه کردم و انجام وظیفه، پیروزی است، هر چند دعوتم مورد قبول واقع نشود. این، درسی است برای همه رهبران راستین و پیشوایان راه حق، که هرگز از کار خود احساس خستگی و نگرانی نکنند، هر چند مردم، دعوت آنان را پذیرا نشوند.^۵

در مجموع، همه این آیات، این حقیقت را بازگو می‌کنند که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله به تکلیف خود ـ که همان پیام‌رسانی است ـ، عمل نموده است و دیگر در برابر انکار و اعراض مردم، مسئولیتی ندارد تا خود را موظّف بداند ایشان را از روی‌گردانی باز بدارد، و در این راه، خود را به سختی بیاندازد. در نتیجه، دیگر نباید اعراض آنها را ناشی از کوتاهی در وظیفه‌اش بداند و به خاطر روی‌گردانیِ حق‌ناپذیران، ناراحت شود؛ بلکه این عمل آنها از لجاجت و دشمنی خودشان سرچشمه می‌گیرد.