(فَإِنْ أَعْرَضُوا فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا إِنْ عَلَيْكَ إِلَّا الْبَلَاغُ.^۱

و اگر روی‌گردان شوند [غمگین مباش]، ما تو را حافظ آنان قرار نداده‌ایم. وظیفه تو تنها ابلاغ رسالت است!).

در این آیه شریف ـ که برای بیان انحصار مأموریت از قالب نفی و استثنا استفاده شده است ـ، اعلام می‌شود که خداوند، پیامبرش را فرستاده است تا دینش را به مردم ابلاغ کند، نه این‌که نگهبان مردم و مسئول ایمان و اطاعت آنان باشد!^۲

در آیه ۵۴ سوره مبارک نور نیز پس از فرمان به اطاعت از خدا در آنچه نازل کرده و اطاعت پیامبر در آنچه از ناحیه پروردگارشان می‌آورد، نخست بر این نکته تأکید شده است که اگر از اطاعت پیامبر روی‌گردانی کنید، این روی‌گردانیِ شما ضرری به پیامبر نمی‌زند؛ چون پیامبر، وظیفه خود را انجام داده، و وظیفه او هیچ ربطی به شما ندارد. شما هم تکلیفی دارید که انجام دادن و تخلّف از آن، هیچ ارتباطی به او ندارد و سود و زیانش برای شماست. پس هر فردی، مسئول رفتار خویش است و پیامد آن، دامنگیر خود او خواهد بود. سپس با بیان این که پیامبر صلی الله علیه و اله در قبال آثار و نتایج این رسالت (پذیرش و عدم پذیرش مردم) مسئولیتی ندارد، بلکه آنچه از تکالیف به دوش اوست، تنها ابلاغ پیام‏های الهی به صورت آشکار است و بس، از وی در قبال روی‌گردانی مردم از حق، دلجویی نموده است:^۳

(أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیهِ ما حُمِّلَ وَعَلَیکمْ ما حُمِّلْتُمْ وَإِنْ تُطِیعُوهُ تَهْتَدُوا وَما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِینُ.^۴

بگو: خدا را اطاعت كنيد، و از پيامبرش فرمان بريد! و اگر سرپيچی نماييد، پيامبر، مسئول اعمال خويش است و شما مسئول اعمال خود! امّا اگر از او اطاعت كنيد، هدايت خواهيد شد و بر فرستاده [خدا] چيزی جز رساندن آشكار نيست!).

رفع ناراحتی ایشان در قبال پافشاریِ کافران بر کفر و گم‌راهی خویش به شمار آمد، این عامل می‌تواند ناراحتی ایشان را از جهت روی‌گردانی مردم نیز تسکین دهد. به همین دلیل در آیاتی از قرآن کریم، پس از بیان روی‌گردانی و عدم اجابت دعوت پیامبر صلی الله علیه و اله، به این نکته اشاره شده است که وظیفه وی تنها ابلاغ پیام الهی به مردم است.

این مطلب هم در قالب نفی و استثنا و هم با استفاده از ادات حصر، بیان شده است. برای نمونه، خداوند در آیه زیر، پس از اعلام ختم مناظره و محاجّه با یهودیان، با کلمه «إنّما» وظیفه پیامبر صلی الله علیه و اله را در ابلاغ پیام وحی منحصر نموده است:

(فإنْ حَآجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِیَ لِلّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ وَقُل لِّلَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ وَالأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُواْ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ.^۱

پس اگر با تو به محاجّه برخاستند، بگو: «من خود را تسلیم خدا نموده‏ام، و هر که مرا پیروی کرده [نیز خود را تسلیم خدا نموده است‏]». و به کسانی که اهل کتاب‌اند و به مشرکان بگو: «آیا اسلام آورده‏اید؟». پس اگر [در برابر فرمان و منطق حق،] تسلیم شوند، قطعاً هدایت یافته‏اند و اگر روی برتافتند، [نگران مباش! زیرا] فقط رساندنِ پیام بر عهده توست، و خداوند به [امور] بندگان بیناست).

کلمه «تولّی» در عبارت «فَإِنْ تَوَلَّوْا»، به معنای اعراض، و کلمه «بلاغ» به معنای تبلیغ است.^۲ به گفته برخی مفسّران هر کجا در قرآن این جمله به کار رفته است، به پیامبر صلی الله علیه و اله دلداری داده شده که از بی‌اعتنایی مردم نسبت به تبلیغ خود، دل‌سرد نشود.^۳ نظیر قسمت پایانیِ آیه یاد شده، در سوره نحل نیز بیان شده است و کلمه «البلاغ» را با صفت «المبین» توصیف نموده است.^۴

در سوره مبارک شورا علاوه بر انحصار مأموریت پیامبر صلی الله علیه و اله در ابلاغ آیات، «حفیظ» بودن وی بر اعراض‌کنندگان هم نفی شده است: