أنتَ أحَبُّ البلادِ إلَی اللَّهِ و أنتَ أحَبُّ البلادِ إلیَّ وَ لَولا المُشرکونَ أهلَكَ أخرَجُونی لَما خَرَجتُ مِنكَ.

تو محبوب‌ترین شهرها نزد خدا و محبوب‌ترین سرزمین‌ها نزد منی، و اگر ساکنان مشرک تو مرا خارج ننموده بودند، به میل خود از تو خارج نمی‌شدم.

در این‌جا بود که آیه یاد شده نازل گشت.^۱ مطابق این شأن نزول، سختی و دشواری هجرت از مکّه برای پیامبر صلی الله علیه و اله روشن می‌گردد. لذا بیان ناتوانیِ اخراج‌کنندگان پیامبر صلی الله علیه و اله نسبت به همکیشان آنان در اقوام گذشته می‌تواند عاملی برای آسان شدن تحمّل دشواریِ هجرت باشد.

مقایسه ناهمسو

در روش تقویت با مقایسه صعودی، هنگامی که هدف مقایسه در جهت مخالف و مقابل مقایسه‌شونده قرار گیرد و سختی‌های وارده بر هدف مقایسه نیز بیشتر از او باشد، مقایسه ناهمسو صورت می‌گیرد. اگر در مقایسه هم‌سطح چنین سنجشی عاملی برای توانمندسازی انسان در تحمّل سختی‌ها به شمار می‌آمد، در این جا به دلیل صعودی بودن مقایسه، اثرگذاری آن در توانمندی و تاب‌آوری افراد به مراتب بیشتر خواهد بود.

در قرآن کریم از این روش برای کاهش فشار روانی حاصل از صدمات و گرفتاری‌هایی که مجاهدان جنگ «اُحد» آن را متحمّل شده بودند، استفاده شده است. در این جنگ ـ که صدمات شدیدی بر مسلمانان آن هم در سرزمین خود وارد شد و هفتاد نفر از سران و شجاعان آنان به دست مشرکان کشته شدند ـ،^۲ جمعی از مسلمانان از این نتایج دردناک، غمگین و نگران بودند و برای مدّتی روحیه خود را از دست دادند. به طوری که اگر فرماندهی پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و آیات روحیه‌بخش قرآن

قریش تصمیم گرفتند ایشان را به قتل برسانند، پیامبر با پیام جبرئیل امین از سوی پروردگار، از این توطئه شوم آنها آگاه شد و این خطر در کنار تمام آزار و اذیت‌هایی که مشرکان مکّه نسبت به وی و پیروان ایشان انجام می‌دادند، سبب شد که پیامبر صلی الله علیه و اله به فرمان خداوند متعال از شهر مکّه به شهر مدینه هجرت نماید. با این‏که خروج پیامبر صلی الله علیه و اله، از مکّه و هجرت به سوی مدینه، ظاهراً به انتخاب خود ایشان صورت گرفته بود، ولی شرایط سختی که مشرکان برای پیامبر صلی الله علیه و اله پدید آورده بودند، به چنین تصمیمی انجامید.

هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و اله از مکّه خارج شد، از این که زادگاه خود و پدرانش و حرم جدش ابراهیم علیه السلام را به ناچار ترک می‏کند، سخت ناراحت شد. دوری از این حرم امن الهی و ترک خانه و کاشانه، نه تنها برای او بسیار ناگوار بود، بلکه برای دیگر مسلمانانی که همراه وی و پس از ایشان هجرت نمودند نیز سخت و آزاردهنده بود. لذا خدای سبحان در چند مورد به دلداری و دلجویی از ایشان و دیگر مهاجران پرداخته است. در یکی از این موارد، با مقایسه میان نیرو و قوّت مشرکان مکّه که با رفتار زشت خود و آزار مسلمانان موجب هجرت آنان شدند و توانایی‌ها و امکانات امّت‌های پیشین، تاب و توان مقاومت ایشان را در قبال ستم مشرکان و ناگزیر شدنش در ترک سرزمین خویش، افزوده است؛ چراکه امکانات و نیروی آنان در مقایسه با قوم عاد و ثمود و فراعنه و لشکر ابرهه، بسیار ناچیز است. خداوندی که آنها را به آسانی درهم کوبید، درهم شکستن اخراج کنندگان مکّی نیز برای او بسیار ساده است.

(وَكَأَيِّن مِّن قَرْيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةً مِّن قَرْيَتِكَ الَّتِي أَخْرَجَتْكَ أَهْلَكْنَاهُمْ فَلَا نَاصِرَ لَهُمْ.^۱

و چه بسیار شهرهایی که از شهری که تو را بیرون کرد، نیرومندتر بودند. ما همه آنها را نابود کردیم و هیچ یاوری نداشتند).

در روایتی از ابن عبّاس آمده است که چون پیامبر صلی الله علیه و اله از مکّه به سوی غار ثور رفت، صورت به سوی مکّه بازگرداند و فرمود: