نازل فرمود تا مایه دلداری‌اش باشد: (و چون به فرشتگان گفتیم: به آدم سجده کنید، همه سجده کردند، مگر ابلیس که سرپیچی کرد). سپس به او وحی فرستاد که: ای محمّد! من امر می‌کنم و فرمان نمی‌برند. پس اگر تو هم درباره جانشیت امر کردی و فرمانت نبردند، بیتابی مکن!

در این روایت، فرمان سجده و نافرمانی ابلیس، نوعی دلداریِ پیامبر اسلام شمرده شده است که اگر به فرمان تو عمل نشد، نگران نباش که ابلیس، فرمان مرا نیز اطاعت نکرد. بنا بر این، با علم به نافرمانی شیطان در برابر امر خداوند، تحمّل مشکل عدم پذیرش دعوت و هدایت‌ناپذیری مشرکان برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله آسان‌تر می‌گردد. پس می‌توان گفت یکی از عوامل توان‌افزایی، مقایسه میان جایگاه افراد سختی‌دیده است که با مشاهده افرادی که از جایگاه بالاتری برخوردارند و همان سختی را متحمّل شده‌اند، به دست می‌آید و سختیِ مورد نظر را تحمّل‌پذیرتر جلوه می‌دهد.

سه. خیانت اسیران جنگی

پس از جریان جنگ «بدر» که مسلمانان، گروهی از سپاه دشمن را به اسارت گرفتند، به اسیران اعلام شد در صورت پرداخت فدیه، آزاد می‌شوند و برای دل‌گرمی و ترغیبشان به ایمان، خداوند وعده بهره‏مندی از مواهبی بهتر از آنچه از ایشان گرفته شد (فدیه) را در قبال پذیرش اسلام و توحید، به آنان داد.^۱ از طرفی چون این احتمال وجود داشت که اسیران پس از آزاد شدن، دست به خیانت زنند به تعهّد خود عمل نکنند و بار دیگر به حمایت از دشمن، علیه نظام اسلامی تلاش کنند، خداوند ضمن تهدید آنان، به پیامبر صلی الله علیه و اله نسبت به بی‏تأثیر بودن خیانت اسیران آزاد شده جنگ بدر، اطمینان می‌دهد و برای دل‌گرمی ایشان در صورت اقدام آنان به خیانت، از خیانت آنها نسبت به خدای سبحان خبر می‌دهد.

(وَإِن يُرِيدُواْ خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُواْ اللّهَ مِن قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ.^۲

اهل کتاب را در نظر پیامبر صلی الله علیه و اله کوچک جلوه داده است. در واقع با سنجش میان سطح سختی وارده بر آن بزرگواران، تحمّل‌پذیرتر بودن سختی پیامبر صلی الله علیه و اله را نمایان ساخته است.

دو. نافرمانی و هدایت‌ناپذیری

عدم پذیرش دعوت پیامبر صلی الله علیه و اله و مخالفت با اوامر ایشان از نگرانی‌هایی بود که ایشان را آزار می‌داد؛ چرا که یکی از آرزوهای پیامبر صلی الله علیه و اله این بود که همه مردم، هدایت شده و اسلام را بپذیرند؛ امّا وقتی این مخالفت‌ها را مشاهده می‌نمود، غمگین و ناراحت می‌شد.^۱ این در حالی است که اگر شخصی ببیند افرادی که از حق گریزان‌اند، حتّی از دستورهای کسی که از جایگاه بالاتری از وی قرار دارد نیز پیروی نمی‌کنند، با این مشکل، راحت‌تر کنار می‌آید؛ چرا که می‌فهمد آنان به هیچ وجه قابل هدایت نیستند که حتّی از اوامر مافوق او سرپیچی کرده‌اند. از این رو، خدای متعال با بیان سابقه نافرمانیِ بیشتر افراد از جمله ابلیس از دستورهای وی، به پیامبرش دلداری می‌بخشد که دیگر به خاطر نافرمانی برخی مردم، این قدر نگران و اندوهگین نباشد.

در روایتی از امام کاظم علیه السلام ذیل آیه ۳۴ سوره بقره^۲ و ۱۱۶ سوره طه^۳ که جریان امر خداوند بر سجده آدم علیه السلام و نافرمانی ابلیس را بیان می‌نماید، می‌خوانیم که علی بن جعفر از ایشان نقل می‌کند:

لَمَّا رَأَی رَسُولُ اللَّهِ۹ تَیماً وَعَدِیاً وَبَنِی أُمَیةَ یرْکبُونَ مِنْبَرَهُ أَفْظَعَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَک وَتَعَالَی قُرْآناً یتَأَسَّی بِهِ (وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى) ثُمَّ أَوْحَی إِلَیهِ یا مُحَمَّدُ إِنِّی أَمَرْتُ فَلَمْ أُطَعْ فَلَا تَجْزَعْ أَنْتَ إِذَا أَمَرْتَ فَلَمْ تُطَعْ فِی وَصِیكَ.^۴

چون رسول خدا۹ در خواب دید که تَیم و عَدی و بنی‌امیّه بر منبر او می‌نشینند، او را هراس و غم گرفت. پس خدای تبارک و تعالی آیه قرآنی