1.. سورۀ ذاریات، آیۀ ۵۲. کلمۀ «کذلک» به شباهت کفّار قریش با امّت‌های پیشین در اتّهام جنون به پیامبر صلی الله علیه و اله اشاره دارد (ر. ک: التبیان فی تفسیر القرآن، ج‏۹، ص۳۹۶).

2.. سورۀ فصلت، آیۀ ۴۳.

3.. تفسیر نمونه، ج‏۲۰، ص۳۰۳. بعضی از مفسّران احتمال داده‏اند که منظور از این جمله، این است که سخنانی که از سوی خدا به تو گفته می‏شود، همان سخنانی است که به انبیای پیشین گفته شد (ترجمۀ مجمع البیان، ج‏۲۲، ص۷۴؛ مفاتیح الغیب، ج‏۲۷، ص۵۶۹) که در این صورت، مربوط به بحث ما نخواهد بود.

1.. (قَالَ ٱلْكَافِرُونَ إِنَّ هَـٰذَا لَسَاحِرٌ مُّبِينٌ) (سورۀ یونس، آیۀ ۲. نیز، ر.ک: سورۀ هود، آیۀ ۷؛ سورۀ ص، آیۀ ۴؛ سورۀ زخرف آیۀ ۳۰ و ... .

2.. «شعر» در اصل به معنای دانستن و توجّه خاص است. در۳۲ مورد از ۳۸ مرتبه‌ای که این واژه و مشتقاتش در قرآن به کار رفته، به این معنا آمده است. در اصطلاح نیز به کلام موزون و قافیه‏‌دار اطلاق می‌شود که در آن، دقّت و ذوق مخصوص به کار رفته است. شاعر، گویندۀ چنین کلامی است. باید اضافه کرد که شعر، بیشتر همراه با تخیلات است که در خارج، مصداق حقیقی ندارند و شاعر به قدرت خیال خویش آنها را در قالب الفاظ ریخته است (قاموس قرآن، ج‏۴، ص۴۳). ناگفته پیداست که مراد از نسبت شاعری به پیامبر صلی الله علیه و اله و شعر بودن قرآن ـ که در پنج آیه به آن اشاره شده است (سورۀ یس، آیۀ ۶۹؛ سورۀ حاقه، آیۀ ۴۱؛ سورۀ انبیا، آیۀ ۵؛ سورۀ طور، آیۀ ۳۰ و سورۀ صافات، آیۀ ۳۶) ـ ، نه به خاطر جنبۀ هنری شعر و شاعری و مقام و منزلت شاعران در میان مردم بوده است، بلکه به دلیل این بود که دو عنصر مهم شعری را به همراه داشت: یکی موزون بودن برخی از آیات، و دیگری تأثیر شگرفی که در شعر سراغ داشتند.

3.. (وَ يَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِكُوا ءَالِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ) (سورۀ صافات، آیۀ ۳۶).

4.. «کهانت» در لغت به معنای عیبگویی است (لسان العرب، ج‏۱۳، ص۳۶۲). بنا به نقل برخی از لغت‌شناسان در زبان عبری و سریانی، «کوهن»، و در زبان آرامی، «کاهنا» تلفّظ می‌شود و به معنای غیبگو است. در اصطلاح، کاهن به کسی گفته می‌شده است که به دلیل دارا بودن نَفَس قُدسی و ملکوتی و مقام روحانی، واقعاً غیب را می‌دانسته است؛ مانند حضرت هارون علیه السلام که به همین لقب نیز شهرت داشته است؛ امّا پس از آن به مدّعیان دروغین غیب‌دانی نیز اطلاق شده است؛ همان‌هایی که جن را به استخدام خود در می‌آوردند و از این راه، به اخبار غیبی دست می‌یافتند (التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج‏۱۰، ص۱۲۶). بی شک این اصطلاح، ناشی از فرهنگ اهل کتاب و بخصوص یهود است؛ ولی در این‌که خود آنان این نسبت را به پیامبر داده و یا کفّار از آنان اقتباس نموده‌اند، هر دو احتمال وجود دارد.

5.. (فَذَكِّرْ فَمَا أَنتَ بِنِعْمَتِ رَبِّكَ بِكَاهِنٍ وَ لَا مَجْنُونٍ) (سورۀ طور، آیۀ ۲۹). در این آیه، هرچند به طور صریح نسبت کهانت به پیامبر صلی الله علیه و اله نقل نشده است، امّا با نفی آن از ساحت قدس نبوی، دفاع نموده است. همان‌طور که در این آیه (وَلَا بِقَوْلِ كَاهِنٍ قَلِيلاً مَّا تَذَكَّرُونَ) (سورۀ حاقه، آیۀ ۴۲) کهانت را از قرآن نفی نموده است.

6.. (وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا هَـٰؤُلَاءِ أَهْدَىٰ مِنَ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا سَبِيلاً) (سورۀ نساء، آیۀ ۵۱). معنای این سخن آن است که پیامبر صلی الله علیه و اله گمراه‏تر از مشرکان است (مجمع ‏البیان، ج۳، ص۹۲).

7.. (وَمَا كَانَ لِنَبِىٍّ أَن يَغُلَّ) (سورۀ آل‏عمران، آیۀ ۱۶۱). به نظر برخی، آیه در مورد اتّهام گروهی از منافقان در جنگ «بدر» نازل شد که پیامبر صلی الله علیه و اله را به سرقت پارچۀ قرمزی که مفقود شده بود، متّهم کردند (جامع‏ البیان، مج ۳، ج۴، ص۲۰۷؛ مجمع ‏البیان، ج۲، ص۸۷۲؛ روح المعانی فی تفسير القرآن العظيم، مجلّد ۳، ج۴، ص۱۷۰) برخی نیز گفته‏اند: آیه در بارۀ تیراندازان اُحُد فرود آمد که سنگر خود را رها کردند و گفتند: می‏ترسیم پیامبر، چنان‌که غنایم را در جنگ «بدر» قسمت نکرد، در این‌جا نیز قسمت نکند (مجمع ‏البیان، ج۲، ص۸۷۲؛ روح المعانی فی تفسير القرآن العظيم، مجلّد ۳، ج۴، ص۱۷۰).