چهار. افترا

1.. ر.ک: دائرة المعارف قرآن کریم، مدخل «افترا»، صادقی فدکی، سید جعفر، ج۴، ص۹۱ ـ ۱۱۰.

2.. واژۀ «جنون» از ریشۀ «ج ن ن» به معنای پوشیده است (لسان العرب، ج‏۱۳، ص۹۲؛ کتاب العین، کلمۀ جن). در اصطلاح به عاملی گفته می‌شود که عقل را می‌پوشاند (مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۷) و یا موجب اختلال در قوای عقلی انسان می‌شود، به طوری که اعمال و رفتار انسان را از مسیر درست خارج می‌کند. برخی از مفسّران نیز می‌نویسند: مجنون کسی است که دچار جنون شده و عقلش زایل گشته و پرت و پلا می‌گوید (التبیان فی تفسیر القرآن، ج‏۹، ص۳۹۶). این واژه به این معنا شانزده مرتبه در آیات قرآن به کار رفته است.

3.. (وَ قَالُوا يَا أَيُّهَا ٱلَّذِى نُزِّلَ عَلَيْهِ ٱلذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ) (سورۀ حجر، آیۀ ۶). نیز، ر.ک: سورۀ مؤمنون، آیۀ ۷؛ سورۀ اعراف، آیۀ ۱۸۴؛ سورۀ سبأ، آیۀ ۴۶؛ سورۀ دخان، آیۀ ۱۲؛ سورۀ قلم، آیۀ ۵۱ و...).

4.. «سِحر» در لغت به معنای رویگردانی، کاری که علتش نامعلوم باشد، نیرنگ و تخیل است (لسان العرب، ج‏۴، ص۳۴۸). در اصطلاح به معنای کارهایی است که ساحر با انجام آن، به نوعی در دید انسان تصرّف می‌کند؛ به نحوی که سحر می‌شود و خیال می‌کند حقیقت همان است که می‌بیند؛ امّا در واقع حقیقت ندارد (لسان العرب، ج‏۴، ص۳۴۸؛ نیز، ر.ک: مجمع البیان، ج۱، ص۳۲۱). این واژه به همراه مشتقاتش شصت بار در قرآن تکرار شده است. نکتۀ جالب توجّه این‌که کفّار، پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله را هم ساحر می‌خواندند و هم مسحور (سورۀ فرقان، آیۀ ۸). همچنین آنها نه تنها در مقابل اعمال پیامبر صلی الله علیه و اله اتّهام سِحر را به کار می‌بردند، و معجزۀ «شقّ القمر» و هر معجزۀ دیگر را سحر می‌پنداشتند (سورۀ قمر، آیۀ ۲)، در برابر عقاید و افکار وی نیز این تعبیر را به کار می‌بردند (سورۀ مدثر، آیۀ ۲۴ و ۲۵؛ سورۀ احقاف، آیۀ ۷).

1.. سورۀ رعد، آیۀ ۳۲.

2.. ر. ک: ترجمۀ مجمع البیان، ج‏۱۳، ص۷۴؛ التبیان فی تفسیر القرآن، ج‏۶، ص۲۵۶؛ أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۷، ص۳۴۰؛ التحریر و التنویر، ج‏۱۲، ص۱۹۰؛ الکشّاف، ج‏۲، ص۵۳۱؛ مفاتیح الغیب، ج‏۱۹، ص۴۴. نیز، ر.ک: دیگر تفاسیر ذیل همین آیه.

3.. ر. ک: الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج‏۴، ص۶۴: «أخرج أبو الشیخ و ابن مردویه عن ابن عمر ـ رضی الله عنهما ـ قال کان رجل خلف النبی صلی الله علیه و اله یحاکیه و یلمطه [یلمض] فرآه النبی صلی الله علیه و اله فقال کذلک فکن فرجع إلی أهله فلبط به مغشیا شهرا ثم أفاق حین أفاق و هو کما حاکی رسول الله صلی الله علیه و اله‏».

4.. (وَ لَوْ أَنَّ قُرْءَانًا سُيِّرَتْ بِهِ ٱلْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ ٱلْأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ ٱلْمَوْتَىٰ بَل لِّلَّهِ ٱلْأَمْرُ جَمِيعًا أَفَلَمْ يَايْـٔسِ ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا أَن لَّوْ يَشَاءُ ٱللَّهُ لَهَدَى ٱلنَّاسَ جَمِيعًا وَ لَا يَزَالُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا تُصِيبُهُم بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِيبًا مِّن دَارِهِمْ حَتَّىٰ يَأْتِىَ وَعْدُ ٱللَّهِ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُخْلِفُ ٱلْمِيعَادَ) (سورۀ رعد، آیۀ ۳۱).

5.. ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۱، ص۴۹۶.

6.. سورۀ ابراهیم، آیۀ ۹.

7.. التحریر و التنویر، ج‏۱۲، ص۲۲۸؛ ترجمۀ مجمع البیان، ج‏۱۳، ص۱۰۳.