45
روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها

به تعبیر دیگر، گاه فراگیری، از جهت مورد اعراض است و گاه از جهت افراد اعراض شده؛ همان طور که می‌تواند به لحاظ افراد اعراض کننده نیز ثابت باشد. یعنی اِعراض، می تواند هم از طرف کافران و مشرکان صورت بگیرد، هم از سوی اهل کتاب و هم توسط منافقان کوردل. یا این‌که هم عالمان و دانشمندان و هم عموم مردم جزو اعراض کنندگان باشند و یا این‌که علاوه بر مردم دیگر شهرها، اهل دیار خود پیامبر و خویشان وی نیز از دعوتش روی‌گردان باشند و همین طور ابعاد دیگر. به هر حال، خداوند با بیان جهات گوناگون این فراگیری و عمومیت در آیات قرآن، پیامبر مکرّمش را در برابر تمرّد و سرکشی و اعراض مخالفان، دلگرمی و تسلیت بخشیده است.

سه. استهزاء

یکی دیگر از دشمنی‌های مخالفان، استهزا و مسخره کردن پیامبر صلی الله علیه و اله، مؤمنان و آیات الهی بود که به گونه‌های مختلف از جانب گروه‌های مخالفْ صورت می‌گرفت. در این جریان نیز خدای سبحان با استفاده از روش تقویت تعمیمی همسو ایشان را یاری نموده است و در برابر تمسخر دشمنان، توجّه وی را به این نکته جلب می‌نماید که او نخستین پیامبری نیست که مورد استهزا و تمسخر واقع شده است؛ بلکه انبیای پیشین نیز گرفتار این گونه رنج‌ها بوده‌اند. این مطلب در سه جای قرآن در قالب نفی و استثنا ـ که بر عمومی بودن آن دلالت دارد ـ بیان شده است. یکی از این موارد در سوره مبارک حِجر و پس از بیان گفتار استهزاآمیز کافران مکّه بیان شده است. آنان با عبارت (يَا أَيُّهَا الَّذِي نُزِّلَ عَلَيْهِ الذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ)،۱ علاوه بر اتّهام جنون به پیامبر صلی الله علیه و اله، خطاب به ایشان امّا بدون ذکر نام آن وی، بلکه به عنوان کسی که «ذکر» بر او نازل شده است و نیز مجهول آوردن فعل «نُزِِِّلَ» و نیاوردن نام خدای نازل کننده، ایشان را مورد تمسخر قرار دادند.۲ امّا خدای تعالی جهت دلداری ایشان یادآور می‏شود که این رفتار ناپسند، شیوه دائمی کافران در برابر پیامبران است و

1.. سورۀ حجر، آیۀ ۶.

2.. ترجمۀ تفسیر الميزان، ج‏۱۲، ص۱۴۱؛ مفاتيح الغيب، ج‏۱۹، ص۱۲۱.


روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
44

ما آیات خود را به آنان دادیم؛ ولی آنها از آن روی گرداندند!).

ضمیر «هُم» در این آیه، به «اصحاب حجر» در آیه پیشین ـ که همان قوم ثمود (یعنی قوم حضرت صالح علیه السلام) است ـ برمی‌گردد. مراد از آیاتی که مورد اِعراض این قوم واقع شده است، یا معجزات و خوارق عادات است که همان داستان ناقه و آب خوردنش، و آن حوادثی خواهد بود که قوم صالح، آن را مشاهده کردند، یا مقصود همان معارف الهی است که صالح علیه السلام بر ایشان ابلاغ نمود و یا هر دوی آنها موردنظر است. به هر حال، تعبیر به اعراض (روی گرداندن) نشان می‌دهد که قوم صالح نیز حاضر نبودند آیات را بشنوند و یا به آن نظر بیفکنند۱ که این، خود، نوعی دلگرمی برای پیامبر خدا صلی الله علیه و اله است که وی در این راه تنها نیست.

چنان‌ که ملاحظه شد، آیه پایانی با آیات پیشین آن، از جهت نوع عمومیت و فراگیری، متفاوت است؛ زیرا در آیات یادشده، گستره روی‌گردانی نسبت به نشانه‌های خداوند بود و در صدد بیان این حقیقت بودند که تنها سخنان و دعوتی که در قالب آیات قرآن، ابلاغ و بیان می‌شود، مورد روی‌گردانی و بی‌اعتنایی قرار نمی‌گیرند؛ بلکه مشرکان حق‌ناپذیر از هر گونه آیه و نشانه‌ای که از جانب خداوند متعال آورده شود، اعراض می‌کنند. هم از معارف الهی روی‌گردانی می‌کنند و به دعوت حق پاسخ نمی‌گویند، هم معجزاتی را که توسط انبیای الهی صادر می‌شود، انکار و تکذیب می‌کنند و هم از تفکّر و اندیشه در باره نشانه‌های قدرت و حکمت الهی در آسمان‌ها و زمین و... گریزان‌اند. امّا در آیه اخیر، روی‌گردانی از دعوت را شامل حال دیگر پیامبران از جمله صالح علیه السلام نیز می‌داند و با بیان سرگذشت انبیای پیشین،۲ به پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله دلداری می‌دهد که تنها تو از اعراض شدگان نیستی؛ بلکه پیامبران پیش از تو نیز از طرف مخالفانشان مورد بی‌اعتنایی و اِعراض واقع شده‌اند.

1.. ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۲، ص۲۷۳.

2.. سورۀ مبارکه حِجر ـ که از سوره‏های مکّی است، و در آن به داستان خلقت حضرت آدم علیه السلام و میهمانی ابراهیم علیه السلام و سرگذشت اقوامی همچون قوم لوط و صالح و شعیب، اشاره شده ـ ، برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نوعی دلداری و تسلیت، در برابر فشار هجوم مخالفان، خصوصاً بعد از وفات حضرت خدیجه علیها السلام و حضرت ابو طالب علیه السلام می‏باشد (ر. ک: ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۲، ص۱۳۸؛ تفسیر نمونه، ج‏۱۱، ص۳ و...).

  • نام منبع :
    روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
    سایر پدیدآورندگان :
    محسن عطاءالله
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 22538
صفحه از 368
پرینت  ارسال به