اگر چشمه آبی زلال بر در خانه آنها بجوشد، صورت از آن برمی‌گردانند و اصلاً به آن نگاه نمی‌کنند، حتی اگر این آیات از طرف پروردگار آنها (ربّهم) باشد و به منظور تربیت و تکامل خود آنها نازل گردد!^۱

خلاصه این که در آیه یاد شده با بیان کلمه «آیه» به صورت نکره در سیاق نفی که دلالت بر عموم می‌کند، همچنین با حرف «من» در «من آیة» که برای استغراق بوده^۲ و حصری که از استثنای «إلا» فهمیده می‌شود، تأکید می‌کند که نه بیان آیات انفسی در آنها مؤثّر است، و نه شرح آیات آفاقی، نه تهدید و انذار، و نه بشارت و نوید به رحمت الهی. آری. عادت آنها این است که از هر نشانه و موعظه‌ای روی بگردانند. حتّی اگر دو نیم شدن ماه را هم ببینند، می‌گویند: سِحری است پشت سر هم:

(اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَرُ * وَإِن يَرَوْا آيَةً يُعْرِضُوا وَيَقُولُوا سِحْرٌ مُّسْتَمِرٌّ.^۳

قیامت نزدیک شد و ماه از هم شکافت! و هر گاه معجزه‏ای را ببینند، روی می‌گردانند و می‏گویند: «این، سِحری مستمر است).

کلمه «آیة»، نکره در سیاق شرط است، و بر حسب قواعد ادبی، عمومیت را می‌فهماند، و معنایش هر آیتی است. پس می‌فهماند مشرکان هر نشانه و معجزه‌ای که ببینند، درباره‌اش می‌گویند: «اینها همه سِحرهایی است پشت سرهم». این موضوع که چنین افرادی با مشاهده هیچ آیه‌ای ایمان نخواهند آورد، در آیه دیگر قرآن نیز به صراحت بیان شده است:

(وَإِن يَرَوْاْ كُلَّ آيَةٍ لَّا يُؤْمِنُواْ بِهَا.^۴

و اگر هر گونه معجزه‌ای را ببینند، به آن ایمان نمی‌آورند).

آخرین آیه‌ای که در آن به فراگیر بودن اعراض اشاره شده است، آیه ۸۱ سوره حجر است:

(وَآتَيْنَاهُمْ آيَاتِنَا فَكَانُواْ عَنْهَا مُعْرِضِينَ.^۵

خلقت برخورد می‌کنند، ولی لحظه‌ای نمی‌اندیشند. این همه زلزله، کسوف، خسوف، صاعقه، گردش ستارگان، کهکشان‌ها، همه و همه را می‌بینند، ولی از آن روی‌گردان‌اند.

در آیه دیگر به موضعگیری مشرکان و کافران در برابر قرآن اشاره می‌کند و از اعراض آنان نسبت به تمامی آیات قرآن خبر می‌دهد:

(وَمَا يَأْتِيهِم مِّن ذِكْرٍ مِّنَ الرَّحْمَنِ مُحْدَثٍ إِلَّا كَانُوا عَنْهُ مُعْرِضِينَ.^۱

هر ذکر تازه‌ای که از سوی خداوند رحمان برای آنها بیاید از آن اعراض می‌کنند).

عبارت «کانوا...» نشانه استمرار این عمل زشت و عادی بودن آن برای کافران است. تعبیر به «مُحدَث» (تازه و جدید) اشاره به این است که آیات قرآن، یکی پس از دیگری نازل می‌شود، و هر کدام محتوای تازه‌ای دارد.^۲ پس غرض، افاده این معناست که مشرکان از هر ذکری گریزان و روی‌گردان‌اند، نه این‌که بخواهد بفرماید از ذکرهای جدید، روی‌گردان‌اند و از قدیم آن، روی‌گردان نیستند.^۳

در برخی آیات نیز بی‌اعتنایی و روی‌گردانی از هر نوع آیه و نشانه‌ای که از جانب پروردگار آمده است، به عنوان عاملی برای دلداری پیامبر خدا صلی الله علیه و اله بیان شده است:

(وَمَا تَأْتِيهِم مِّنْ آيَةٍ مِّنْ آيَاتِ رَبِّهِمْ إِلَّا كَانُوا عَنْهَا مُعْرِضِينَ.^۴

هیچ نشانه‌ای از نشانه‌های پروردگارشان برای آنان نمی‌آید، مگر این‌که از آن روی‌گردان می‌شوند).

آیه یاد شده ـ که عیناً در دو جای قرآن تکرار شده است ـ این مطلب را یادآوری می‌کند که در برخی افراد، ابتدایی‌ترین شرط هدایت و راه‌یابی ـ که تحقیق و جستجوگری است ـ نیز وجود ندارد. نه تنها شور و عشق یافتن حق در وجود آنان نیست که همانند تشنگانی که به دنبال آب می‌دوند، در جستجوی حق باشند، بلکه