1.. ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۷، ص۲۰.

2.. سورۀ حج، آیۀ ۴۲؛ سورۀ ص، آیۀ ۱۲؛ سورۀ قمر، آیۀ ۹؛ سورۀ غافر، آیۀ ۵؛ سورۀ ق، آیۀ ۱۲؛ سورۀ شعرا، آیۀ ۱۰۵؛ سورۀ فرقان، آیۀ ۳۷؛ سورۀ یونس، آیۀ ۷۳.

3.. سورۀ حج، آیۀ ۴۲؛ سورۀ ص، آیۀ ۱۲؛ سورۀ ق، آیۀ ۱۳؛ سورۀ هود، آیۀ ۵۹؛ سورۀ فصلت، آیۀ ۱۵؛ سورۀ شعرا، آیۀ ۱۲۳؛ سورۀ فرقان، آیۀ ۳۸.

4.. سورۀ حج، آیۀ ۴۲؛ سورۀ ص، آیۀ ۱۳؛ سورۀ ق، آیۀ ۱۲؛ سورۀ فرقان، آیۀ ۳۸؛ سورۀ شعرا، آیۀ ۱۴۱؛ سورۀ قمر، آیۀ ۲۳؛ سورۀ حجر، آیۀ ۸۰.

5.. سورۀ حج، آیۀ ۴۳؛ سورۀ ص، آیۀ ۱۳؛ سورۀق، آیۀ ۱۳؛ سورۀ قمر، آیۀ ۳۳؛ سورۀ شعرا، آیۀ ۱۶۰.

6.. سورۀ حج، آیۀ ۴۴، سورۀ ص، آیۀ ۱۳، سورۀق، آیۀ ۱۴، سورۀ شعرا، آیۀ ۱۷۶.

7.. سورۀ حج، آیۀ ۴۳.

8.. از آن ‌جا که قوم حضرت موسی علیه السلام بنی اسرائیل بود که به وی ایمان آوردند، بنا بر این، منظور تکذیب‌کنندگان وی از فرعون و یارانش است (ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۴، ص۵۴۸). آیاتِ بیانگر تکذیب فرعون، عبارت‌اند از: سورۀ حج، آیۀ ۴۴؛ سورۀ ص، آیۀ ۱۲؛ سورۀق، آیۀ ۱۳؛ سورۀ آل‌عمران، آیۀ ۱۱؛ سورۀ نمل، آیۀ ۱۲.

9.. تُبَّع، یکی از پادشاهان «حِمیَر» است که در یمن حکومت می‏کردند، و نامش «اسعد یا سعد ابو کرب» بوده است (ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۸، ص۲۲۲. نیز، ر.ک: سورۀق، آیۀ ۱۴).

10.. معروف و مشهور میان مفسّرانْ این است که آنها مردمان شهر «انطاکیه» از شهرهای شامات بودند. (تفسیر نمونه، ج‏۱۸، ص۳۴۰. نیز، ر. ک: سورۀ یس، آیۀ ۱۳ و ۱۴).

11.. در این‌که این قوم چه کسانی بودند، در میان مفسّران و مورّخان، گفتگو بسیار است. عدّه‌ای عقیده دارند که آن‌ها طایفه‏ای بودند که در «یمامه» می‏زیستند و پیامبری به نام «حنظله» بر آنها مبعوث شد. بعضی دیگر «اصحاب رس» را اشاره به مردم زمان «شعیب» می‏دانند. برخی می‏گویند: عده‏ای از عرب‌های پیشین بودند که میان شام و حجاز می‏زیستند. بعضی دیگر نیز عقیده دارند که آنها مردمی بودند که در انطاکیۀ شام زندگی می‏کردند و پیامبرشان «حبیب نجار» بوده است (تفسیر نمونه، ج‏۱۵، ص۹۱. نیز، ر. ک: سورۀ فرقان، آیۀ ۳۸؛ سورۀق، آیۀ ۱۲).

1.. سورۀ آل عمران، آیۀ ۱۸۴.

2.. (وَ إِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَ ٱلَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ وَ بِالزُّبُرِ وَ بِالْكِتَابِ ٱلْمُنِيرِ).

3.. تفسیر روح البیان، ج‏۷، ص۳۴۱.

4.. ترجمۀ مجمع البیان، ج‏۲۰، ص۲۹۹؛ ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۷، ص۳؛ الکشاف، ج‏۳، ص۵۹۵.

5.. سورۀ فاطر، آیۀ ۴.

6.. ر. ک: تفسیر القمّی، ج‏۲، ص۱۴۹؛ أطيب البيان في تفسير القرآن، ج‏۱۰، ص۳۰۴؛ ترجمۀ مجمع البیان، ج‏۱۹، ص۳۰؛ انوار درخشان‏، ج‏۱۲، ص۳۲۰.

7.. (وَ إِن تُكَذِّبُوا فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِّن قَبْلِكُمْ وَ مَا عَلَى ٱلرَّسُولِ إِلَّا ٱلْبَلَاغُ ٱلْمُبِينُ) (سورۀ عنکبوت، آیۀ ۱۸).

8.. ر. ک: ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۶، ص۱۷۲؛ تفسیر نمونه، ج‏۱۶، ص۲۳۴؛ ترجمۀ جوامع الجامع، ج‏۴، ص۵۶۸؛ التبیان فی تفسیر القرآن، ج‏۸، ص۱۹۵؛ الجديد فی تفسير القرآن المجيد، ج‏۵، ص۳۱۹.