این گونه بیان شده است که مفهوم کفایت به اعیان و اشیای خارجی تعلّق نمی‌گیرد؛ بلکه مربوط به افعال است.^۱ پس مراد از کفایت نسبت به مسخره‌کنندگان و اهل کتاب، شرّ و مکر آنان و نسبت به قتال، سختی آن خواهد بود. شاید همین امر موجب شده تا برخی معنای «وقی» را برای «کفی» در صورت متعدّی شدن به دو مفعول، قاعده‌مند بدانند.^۲

بر اساس این معنا ـ که مفهوم ایمن ساختن مؤمنان در برابر آسیب‌های مخالفان و سختی‌های جنگ را می‌رساند ـ، این آیات علاوه بر دلالت بر «تقویت خدا‌ ـ ‌کفایتی»، با روش «تقویت خدا‌ ـ ‌تأمینی» نیز که در آینده بدان اشاره خواهد شد ـ تناسب خواهد داشت. امّا به دلیل کاربرد ماده «کفی» در این آیات، آنها را در این بخش جای دادیم.

در تمامی آیاتی که تاکنون بیان شد، کفایت الهی، مقیّد به جهتی خاص شده بود؛ امّا آیه ۳۶ سوره مبارک «زمر»، تنها موردی است که کفایت الهی در آن به مفهوم عام و مطلق بیان شده است. خداوند در این آیه ـ که ماده «کفی» در آن به صورت اسم فاعل به کار رفته است ـ می‌فرماید:

(أَلَيْسَ اللَّهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِن دُونِهِ وَمَن يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ.^۳

آیا خداوند کفایت کننده [امور] بنده‌اش نیست!؟ امّا آنها تو را از معبودهای دیگر می‌ترسانند؛ و هر کس را خداوند گم‌راه کند، هیچ هدایت‌کننده‌ای ندارد!).

این آیه از کفایت قطعی و همه‌جانبه خدا نسبت به پیامبر صلی الله علیه و اله خبر داده است؛ چرا که مطابق با آنچه در کتب تفسیری آمده، مراد از «عبد» در این جا وجود نازنین

افزایش داد و این امر، زمینه نگرانی مسلمانان را فراهم ساخت.^۱ لذا خداوند با بیان بسنده بودن خویش برای پیامبر صلی الله علیه و اله به ایشان و دیگر مؤمنان دل‌گرمی می‌دهد که شما به راه خود دل‌گرم باشید و از تحقیرها و توطئه‌های آنان نترسید؛ چون خداوند، شرّ آنان را از شما دفع و شما را در برابر آنان حمایت و کفایت می‌کند؛ زیرا او شنوای داناست. هم سخنان شما را می‌شنود و هم از نیّات شما آگاه است.

سه. جهاد

سومین مورد مربوط به جنگ «احزاب» است. نبردی که در آن ـ چنانچه از نامش پیداست ـ تمام قبائل و گروه‏های مختلف دشمنان برای در هم شکستن اسلام، متّحد شده بودند؛ امّا خدای سبحان به وسیله تشدید سردیِ هوا و توفان و یا به واسطه ترس و وحشتی که از کشته شدن «عمرو بن عبدود» به دست امیرمؤمنان علی علیه السلام در دل آنها ایجاد نمود، مؤمنان را به گونه‌ای کفایت نمود که مشرکان بدون جنگ و درگیری نظامی، متواری شدند و از این راه، لشکر اسلام را از جنگ و مبارزه با آنها بی‌نیاز نمود:^۲

(وَ رَدَّ اللَّهُ الَّذينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنالُوا خَيْراً وَكَفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنينَ الْقِتالَ وَكانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزيزاً.^۳

خدا کافران را با دلی پر از خشم بازگرداند، بی‏آن که نتیجه‏ای از کار خود گرفته باشند و خداوند [در این میدان]، مؤمنان را از جنگ بی‏نیاز ساخت و خدا قوی و شکست‏ناپذیر است!).

تقریباً همه مفسّران و مترجمان، با تقدیر گرفتن کلماتی مانند: «شر»، «مکر»، «ضرر» و...، «کفی» را در این آیات به معنای «وقی» یا «اغنی» دانسته‌اند که در این صورت، جهت و حیث کفایت خدا، کفایت در مراقبت و بی‌نیازی خواهد بود؛ یعنی خدا برای تو از جهت مراقبتت از آسیب مسخره‌کنندگان و اهل کتاب، کافی است، همان‌گونه که برای مؤمنان از جهت بی‌نیازی از جنگ، بسنده است. دلیل این امر نیز