می‌ترسیم که بر ما پیشی گیرد [و قبل از بیان حق، ما را آزار دهد] یا طغیان کند [و نپذیرد]!»؛^۱ امّا از جانب خدای متعال خطاب رسید که:

(لَا تَخَافَا إِنَّنِي مَعَكُمَا أَسْمَعُ وَأَرَیٰ.^۲

نترسید من با شما هستم؛ می‌شنوم و می‌بینم).

در این آیه، با توجّه دادن به سه وصف «همراهی»، «شنوایی» و «نظارت» خاص خدا، نگرانی موسی و هارون بر طرف شده است و در حقیقت، از طرف خدا تأمینی صورت گرفته است که با حضور و دیدن و شنیدن وی جایی برای ترس باقی نمی‌ماند. این آیه، از روشن‌ترین مصادیق نظارت تشریفی است که در کنار بیان همراهی و شنوایی الهی، مجموعه‌ای کامل از روش‌های توان‌افزایی را تشکیل داده است.

با توجّه به آیات یادشده، جایگاه نظارت تشریفی در تقویت روحیه افراد و نقش آن در توجّه دادن به حمایت تامه الهی، معلوم می‌گردد. آری. کسانی که در یک مسابقه مشکل و طاقت‌فرسا شرکت دارند، همین که احساس می‌کنند جمعی از دوستانشان در اطراف میدان مسابقه، آنها را می‌بینند، تحمّل مشکلات برای آنها آسان می‌شود و با شوق و عشق بیشتری به نبرد با حوادث بر می‌خیزند. جایی که وجود چند نفر تماشاچی، چنین اثری در روح انسان بگذارد، توجّه به این حقیقت که خداوند، مجاهدت‌های ما را در صحنه‌های آزمایش می‌بیند، چه عشق و شوری به ادامه این جهاد در ما ایجاد خواهد کرد.^۳

ناگفته نماند که توجه به نظارت الهی، در آسان‌سازی تکالیف الهی نیز نقش به سزایی دارد؛ چه این که تحمّل سختی‌ها در انجام دادن بایدها و ترک نبایدها، هنگامی که در منظر خدای سبحان باشد، از آن جهت که موجب کسب اطمینان نسبت به دریافت پاداش و اجر اُخروی می‌گردد، راحت‌تر و شیرین‌تر خواهد بود. از

«ساجدین» به نشست و برخاست هنگام نماز خواندن تفسیر کرده‌اند^۱ و گروهی بر اساس روایتی از امام باقر علیه السلام^۲ گفته‌اند مراد، قیام برای تبلیغ و ادای رسالت است.^۳ به هر حال، این آیات پس از توصیف خدا به عزیز و رحیم بودن، به پیامبر صلی الله علیه و اله خبر می‌دهد که خداوند، تمامی زحمات و تلاش تو را می‌بیند، و از قیام و سجده و حرکت و سکونت با خبر است. او صدای تو را می‌شنود و از نیازهای تو آگاه است. وجود این نگاه خاص است که بر توان و نیروی پیامبر صلی الله علیه و اله افزوده می‌شود.

نمونه دیگر از این نگاه خاص را می‌توان در آیات مربوط به تغییر قبله مشاهده کرد. چنانچه پیش از این گذشت^۴، طعن تحقیرآمیز یهودیان به مسلمانان در باره تبعیت از یهود و عدم استقلال در قبله، سبب شد تا پیامبر خدا صلی الله علیه و اله چشم به راه نزول وحی و حلّ این مشکل از جانب خدا باشد. این حالت پیامبر صلی الله علیه و اله در آیه زیر بیان شده است:

(قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ....^۵

نگاه‌های انتظارآمیز تو را به سوی آسمان [برای تعیین قبله نهایی] می‌بینیم! اکنون تو را به سوی قبله‌ای که از آن خشنود باشی، باز می‌گردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن!).

خداوند متعال در ضمن خشنود ساختن پیامبر صلی الله علیه و اله به وسیله تغییر قبله از بیت المقدس به سوی مسجد الحرام، با بیان مشاهده حالت انتظار و علم به خواسته او، وی را دل‌گرم ساخته است.

افزون بر مواردی که بیان شد، نگاه تشریفی در باره موسی و هارون علیهما السلام نیز وارد شده است. هنگامی که آنها از طرف خدای متعال مأمور شدند تا به سوی فرعون طغیانگر بروند و او را به راه راست هدایت کنند، گفتند: «پروردگارا! از این