مؤمنان و مجاهدان واقعی، نوعی دلگرمی و حمایت به شمار می‌آید. و آنها با اطلاع از این که خدای سبحان از زحمات و صدماتشان آگاه است، نسبت به ضایع نشدن اجرشان اطمینان پیدا می‌کنند؛ امّا در مقابل، همین عبارت، تهدید و هشداری می‌شود برای منافقانی که با زبان خود با جهاد در راه خدا مخالفت می‌کردند.^۱ از سوی دیگر، این پیام، متضمّن تخویف و وعده عذابی برای گروه کافران نیز خواهد بود. این است که با وجود علم و قدرت پروردگار بر نیاز برخی افراد، باز هم به دلیل صلاحیت نداشتن آنان، حمایت الهی شامل حالشان نخواهد شد.

تا این جا روشن شد که آگاهی از نیاز افراد، پلی است برای ابراز حمایت حامی. حال اگر فرد سختی‌دیده، متوجّه چنین آگاهی‌ای گردد و بداند که شخص مهربان و توانمندی از مشکلش آگاه است، در واقع، خود را برخوردار از حمایت او می‌داند و طبیعتاً مقاومتش افزایش پیدا خواهد کرد. در نتیجه می‌توان گفت که توجّه به علم و آگاهی پروردگار نسبت به سختی‌ها و اندوه انسان، از مبانی حمایت الهی است. یعنی چون خدای تعالی به احوال بنده آگاهی دارد و از سویی، حکیم و نسبت به بندگان مهربان است، او را مورد حمایت خویش قرار می‌دهد و همین امر برای افزایش توان و بالا رفتن قدرت مقاومت انسان، کفایت می‌کند.

همه این مباحث در باره توجّه به قدرت الهی نیز جریان دارد. یعنی قدرت پروردگار، یکی از مبانی حمایت الهی است که توجّه و اطلاع از آن، موجب درک حمایت او و در نتیجه، توانمند شدن انسان می‌گردد. البته تا جایی که ما بررسی کردیم، در قرآن به شکل صریح از توجّه به قدرت الهی جهت افزایش صبر استفاده نشده است. تنها یک بار با تعبیر (إِنَّ الْعِزَّةَ لِله جَميعاً)^۲ به آن اشاره شده است که در تقویت «نصرت‌ ـ ‌انتظاری» بیان شد. به هر حال، مطالب فوق را می‌توان در قالب نمودار به شکل زیر ترسیم نمود:

توجّه‌دهی به علم یا قدرت الهی ⇦ آگاهی از مبانیِ حمایت ⇦ باور به حمایت ⇦ افزایش توان

صورت نمی‌گیرد. به عبارت دیگر، شخص حمایتگر باید از دو صلاحیت مهم برخوردار باشد تا بتواند نقش حمایتیِ خویش را ایفا کند: یکی «علم» و دیگری «قدرت». مراد از علم در این ‌جا آگاهی از اوضاع و احوال حمایت‌شونده است؛ زیرا تا وقتی حمایتگر نداند که فرد دیگری نیازمند پشتیبانیِ اوست، عملاً اقدامی صورت نخواهد داد. همچنان که پس از آگاهی از نیاز شخص مبتلا به سختی، اگر قدرت و توانایی برای حمایت از وی را نداشته باشد، حمایت او اثر و فایده‌ای نخواهد داشت. البته در کنار این دو مقدّمه، شرط سومی به نام «حکمت» نیز لازم است تا شخصِ دارای علم و مهارت بر مبنای آن و بر طبق لُطف و مهربانی خویش به حمایت از افراد سختی‌دیده اقدام نماید. اما فرض ما در این بحث این است که چنین مقدّمه‌ای از قبل وجود دارد. چون با لحاظ معنای لغویِ حمایت،^۱ هر حمایتگری نسبت به حمایت‌شونده، دارای عطوفت و مهربانی است که به کمک او می‌شتابد. در حالی که اگر چنین شرطی وجود نداشته باشد، هرچند علم و آگاهی، همچنین قدرت کمک‌رسانی لازم موجود باشد، ولی ممکن است به دلیل نبود مصالح و یا ترتّب مفاسد، نه تنها پشتیبانی صورت نپذیرد، بلکه همین علم و آگاهی، به وسیله‌ای برای تضعیف و تهدید تبدیل گردد.

برای نمونه، سختی و دشواریِ میدان جنگ، برای هر کسی که در آن شرکت کرده است، وجود خواهد داشت. در میدان نبرد، هم مؤمنانْ متحمّل صدمات و آسیب‌هایی می‌شوند، هم منافقان؛ و هم در طرف مقابل، دشمنان، دچار سختی و مشقّت خواهند شد. پس هیچ یک از این سه گروه، از دشواری‌های جنگ در امان نخواهند بود، امّا ملاحظه می‌شود، هنگامی که در قرآن کریم، خداوند، پس از فرمان به جهاد در راه خدا، با تعبیر (وَ اعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛^۲ بدانید که خداوند، شنوا و داناست)، بر شنوایی و دانایی خویش تأکید می‌ورزد، این علم و آگاهی، برای