(قُل لِّلَّذِینَ کَفَرُواْ إِن یَنتَهُواْ یُغْفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِن یَعُودُواْ فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِینَ * وَقَتِلُوهُمْ حَتیَ لَا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا یعْمَلُونَ بَصِیرٌ * وَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَوْلَاکُمْ نِعْمَ الْمَوْلیَ وَنِعْمَ النَّصِیرُ.۱
به آنها که کافر شدند بگو: «چنانچه از مخالفت باز ایستند، گذشته آنها بخشوده خواهد شد و اگر به اعمال سابق بازگردند، سنّت خداوند در گذشتگان، در باره آنها جاری میشود. و با آنها پیکار کنید، تا فتنه برچیده شود، و دین [و پرستش] همه مخصوص خدا باشد! و اگر آنها [از اعمال نادرست] خودداری کنند، [خداوند آنها را میپذیرد و] خدا به آنچه انجام میدهند بیناست. و اگر سرپیچی کنند، بدانید خداوند سرپرست شماست! چه سرپرست خوبی! و چه یاور خوبی!»).
در این چند آیه، خداوند متعال در کنار تهدید و انذار کافران، از سویی، به بشارت و تشویق آنان به بازگشت و توبه از گذشته زشتشان اشاره نموده است، و از سویی دیگر، به مؤمنان در برابر کفرورزی دشمنان، روحیه بخشیده است. با دقّت در آیات یادشده، ملاحظه میشود که مؤمنانی که تا برچیده شدن فتنه،۲ مأمور به قتال با کافران شدهاند، با دو نوع عکسالعمل از طرف آنان روبهرو هستند؛ زیرا کافران یا با انتها۳ (یعنی دست برداشتن از دشمنی و ستیز خود)، به اسلام روی میآورند و یا با بازگشت خود به جنگ، بر کفر و اعمال ناشایست خود پافشاری میکنند. در صورت اوّل، این صرفنظر کردنشان از کفر و ستیز، دو فایده را در پی خواهد داشت: یکی برای خودشان و آن بخشش اعمال و رفتار بدشان در گذشته خواهد
1.. سورۀ انفال، آیۀ ۳۸ ـ ۴۰.
2.. «فتنه» به معنای هر چيزی است که نفوس به آن آزمايش میشوند، و قهراً چيزی بايد باشد که بر نفوس گران آيد، و ليکن بيشتر در پيشآمدهای جنگی و ناامنیها و شکستن پيمانهای صلح استعمال میشود. کفّار قريش گروندگان به پیامبر خدا صلی الله علیه و اله را قبل از هجرت ایشان و تا مدّتی بعد از آن در مکّه میگرفتند و شکنجه میدادند و به ترک اسلام و برگشت به کفر مجبور میکردند، و اين، خود فتنه ناميده میشد (ترجمۀ تفسیر الميزان، ج۹، ص۹۹).
3.. «انتهاء» باب افتعال از «نهی» است که بر پذيرش نهی و دست برداشتن و انجام ندادن کاری به خاطر نهی از آن کار دلالت دارد ( التحقيق فی کلمات القرآن الکريم، ج۱۲، ص۲۶۵).