227
روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها

(قُل لِّلَّذِینَ کَفَرُواْ إِن یَنتَهُواْ یُغْفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِن یَعُودُواْ فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِینَ * وَقَتِلُوهُمْ حَتیَ لَا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا یعْمَلُونَ بَصِیرٌ * وَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ مَوْلَاکُمْ نِعْمَ الْمَوْلیَ وَنِعْمَ النَّصِیرُ.۱

به آنها که کافر شدند بگو: «چنانچه از مخالفت باز ایستند، گذشته آنها بخشوده خواهد شد و اگر به اعمال سابق بازگردند، سنّت خداوند در گذشتگان، در باره آنها جاری می‌شود. و با آنها پیکار کنید، تا فتنه برچیده شود، و دین [و پرستش] همه مخصوص خدا باشد! و اگر آنها [از اعمال نادرست] خودداری کنند، [خداوند آنها را می‌پذیرد و] خدا به آنچه انجام می‌دهند بیناست. و اگر سرپیچی کنند، بدانید خداوند سرپرست شماست! چه سرپرست خوبی! و چه یاور خوبی!»).

در این چند آیه، خداوند متعال در کنار تهدید و انذار کافران، از سویی، به بشارت و تشویق آنان به بازگشت و توبه از گذشته زشتشان اشاره نموده است، و از سویی دیگر، به مؤمنان در برابر کفرورزی دشمنان، روحیه بخشیده است. با دقّت در آیات یادشده، ملاحظه می‌شود که مؤمنانی که تا برچیده شدن فتنه،۲ مأمور به قتال با کافران شده‌اند، با دو نوع عکس‌العمل از طرف آنان رو‌به‌رو هستند؛ زیرا کافران یا با انتها۳ (یعنی دست برداشتن از دشمنی و ستیز خود)، به اسلام روی می‌آورند و یا با بازگشت خود به جنگ، بر کفر و اعمال ناشایست خود پافشاری می‌کنند. در صورت اوّل، این صرف‌نظر کردنشان از کفر و ستیز، دو فایده را در پی خواهد داشت: یکی برای خودشان و آن بخشش اعمال و رفتار بدشان در گذشته خواهد

1.. سورۀ انفال، آیۀ ۳۸ ـ ۴۰.

2.. «فتنه» به معنای هر چيزی است که نفوس به آن آزمايش می‌شوند، و قهراً چيزی بايد باشد که بر نفوس گران آيد، و ليکن بيشتر در پيش‏آمدهای جنگی و ناامنی‏ها و شکستن پيمان‌های صلح استعمال می‏شود. کفّار قريش گروندگان به پیامبر خدا صلی الله علیه و اله را قبل از هجرت ایشان و تا مدّتی بعد از آن در مکّه می‏گرفتند و شکنجه می‏دادند و به ترک اسلام و برگشت به کفر مجبور می‏کردند، و اين، خود فتنه ناميده می‏شد (ترجمۀ تفسیر الميزان، ج‏۹، ص۹۹).

3.. «انتهاء» باب افتعال از «نهی» است که بر پذيرش نهی و دست برداشتن و انجام ندادن کاری به خاطر نهی از آن کار دلالت دارد ( التحقيق فی کلمات القرآن الکريم، ج‏۱۲، ص۲۶۵).


روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
226

فهمانده و به همین جهت، بدون هیچ واسطه‌ای، خود عهده‌دار امور او شده و او را در هر خطری که تهدیدش کند، یاری نموده است.۱ کلمه «مولاه» یعنی سرپرستی که عهده‌دار امر «متولّی علیه» است و او را در هر خطری که تهدیدش کند، یاری می‌نماید.۲ پس خداوند، پیامبر خود را از خطر توطئه همسرانش علیه وی، یاری نموده است. حال اگر کلمات «جبرئیل» و «صالح المؤمنین»۳ را عطف بر «الله» یا ضمیر «ها» در «مولاه» بدانیم، آنها نیز به عنوان یاور و ولیِ پیامبر صلی الله علیه و اله به شمار می‌روند. البته روشن است که ولایت جبرئیل و صالح مؤمنان، در طول ولایت خداوند است، نه در عرض آن! امّا اگر همان‌گونه که برخی از مفسّران۴ تصریح کرده‌اند که بعد از «مولاه»، وقف صورت بگیرد، و «جبرئیل»، مبتدا و «صالح مؤمنان» و «الملائکة» نیز عطف بر آن و خبرش هم «ظهیر» باشد، در این صورت، پشتیبانی از پیامبر صلی الله علیه و اله در قالب ولایت، به خداوند اختصاص خواهد داشت و دیگران در قالب هم‌پشتی،۵ حامی او خواهند بود. بر این مبنا، در آیه یادشده، علاوه بر تعبیر «مولی»، از کلمه «ظهیر» یعنی هم‌پشت و معین،۶ برگرفته از ماده «ظهر» به معنای پشت در مقابل بَطن هر چیزی،۷ به عنوان یکی دیگر از تعابیر قرآنی برای اعلام حمایت و پشتیبانی، استفاده شده است.

در آیه قبل، مولویت الهی برای پیامبر صلی الله علیه و اله بیان شد؛ امّا در آیه‌ای دیگر از این مولویت برای تقویت روحیه مؤمنانی که مأمور به قتال با کافران شده‌اند، استفاده شده است:

1.. ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۹، ص۵۵۶.

2.. ترجمۀ تفسیر الميزان، ج‏۱۹، ص۵۵۶.

3.. طبق روایتی از امام باقر علیه السلام، مراد از «صالح المؤمنین» علی بن ابی طالب علیه السلام است (ر. ک: تفسیر القمّی، ج‏۲، ص۳۷۷). این تفسیر از ابن عبّاس نیز در کتب اهل سنّت نقل شده است (ر. ک: الدر المنثور، ج‏۶، ص۲۴۴).

4.. البحر المحيط فی التفسير، ج‏۱۰، ص۲۱۱؛ إعراب القرآن و بيانه، ج‏۱۰، ص۱۳۳.

5.. مفردات الفاظ القرآن، ص۵۴۰.

6.. قاموس قرآن، ج‏۴، ص۲۷۶.

7.. کتاب العين، ج‏۴، ص۳۷؛ لسان العرب، ج‏۴، ص۵۲۰؛ مفردات الفاظ القرآن، ص۵۴۰.

  • نام منبع :
    روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
    سایر پدیدآورندگان :
    محسن عطاءالله
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 22772
صفحه از 368
پرینت  ارسال به