روی می‏گردانند، در حالی که [از قبول حق] اعراض دارند؟ این عمل آنها، به خاطر آن است که می‏گفتند: «آتش [دوزخ]، جز چند روزی به ما نمی‏رسد». این افترا آنها را در دینشان مغرور ساخت [و گرفتار انواع گناهان شدند])

یهودیان معتقد بودند که ارتباط ویژه‏ای با پروردگار دارند تا آن جا که خود را فرزندان خدا می‏نامیدند^۱ و به همین دلیل برای خود، مصونیتی در مقابل مجازات الهی قائل بودند. چنین پنداری موجب شد که از پذیرش حکم الهی خودداری کنند و از حق، روی‌گردان شوند. چنانچه در جای دیگر این توهّم یعنی تماس موقّت با آتش قیامت، نشان از سبک شمردنِ سنگین‌ترین گناهان یعنی تحریف و بدعت و ارتکاب آنها توسط این قوم دانسته شده است:

(فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَٰﺬا مِنْ عِندِ اللَّهِ... * وَقَالُواْ لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّامًا مَّعْدُودَةً.^۲

پس وای بر آنها که نوشته‏ای با دست خود می‏نویسند، سپس می‏گویند: «این، از طرف خداست». و گفتند: «هرگز آتش دوزخ، جز چند روزی، به ما نخواهد رسید»).

کوچک دیدن سختیِ عذاب الهی در نظر اهل کتاب، با وجود غیر واقعی بودنش، موجب شد که عذاب الهی را قابل تحمّل ببیند. لذا مرتکب بزرگ‌ترین گناهان شدند، امّا در قیامت، هنگامی که اندازه واقعی عذاب الهی و زمان طولانی آن برایشان روشن شد، دیگر این کوچک‌پنداری آنان دردی را دوا نخواهد کرد.

ب ـ تقلیل کیفی

خدای سبحان برای تقویت روحیه مسلمانان و بالا بردن آستانه تحمّلشان در برابر آزار و اذیت اهل کتاب، از ناچیز بودن این اذیت‌ها خبر می‌دهد:

(لَنْ يَضُرُّوكُمْ إِلَّا أَذی وَإِنْ يُقاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الْأَدْبارَ ثُمَّ لا يُنْصَرُونَ.^۳

ای کسانی که ایمان آورده‏اید! روزه بر شما مقرّر شده است، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود، باشد که پرهیزگاری کنید. [روزه در] روزهای معدودی [بر شما مقرر شده است‏]).

تعبیر «أیّاماً معدودات» مفعول فیه و ظرف «الصّیام» است. یعنی روزه بر شما در روزهای معدودی واجب شده است. نکره آمدن ایّام و اتّصاف آن به صفت «معدودات»، مفید معنای تحقیر^۱ و نشان دهنده آسان بودن عمل است.^۲ در این آیه، بزرگ‌نماییِ سختی روزه که از تعداد روزهای نامحدود و بی‌شمار آن در ذهن شکل می‌گیرد، با تأکید بر محدود بودن زمان روزه‌داری، از بین رفته است و در واقع، خداوند با تقلیل کمّی، اندازه واقعی آن را روشن نموده است. نتیجه آن که مکلّف، مقدار مشقّت ظاهری روزه را محدود و پایان‌پذیر ارزیابی می‌کند و دیگر تحمل این مشقّت را نیازمند توان بیش از حد نمی‌داند.

همان گونه که اشاره شد، کوچک‌سازی مشکل حتّی اگر از تقلیل غیر واقعی آن به دست آید، موجب تقویت توان انسان می‌گردد؛ ولی این تقویت، پایدار نیست و هنگامی که با واقعیت روبه‌رو مواجه شویم، دیگر کاربردی ندارد. نمونه‌ای از این تقلیلِ غیر واقعی و کوچک فرض کردن مشکل، از زبان یهودیان نقل شده است. از پندارهای باطل و خیالات واهی یهودیان این بود که فکر می‌کردند بجز چند روز محدود، در آتش دوزخ گرفتار نخواهند شد:

(أَ لَمْ تَرَ إِلی الَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يُدْعَوْنَ إِلٰی‏ كِتَابِ اللَّهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ يَتَوَلَی‏ فَرِيقٌ مِّنْهُمْ وَهُم مُّعْرِضُونَ * ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّامًا مَّعْدُودَاتٍ وَغَرَّهُمْ فِي دِينِهِم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ.^۳

آیا ندیدی کسانی را که بهره‏ای از کتاب [تورات] داشتند، به سوی کتاب الهی دعوت شدند تا در میان آنها داوری کند. سپس گروهی از آنان،