غلط و محاسبه نادرست به این ارزیابی رسیده‌ایم، هنگامی که وارد آن می‌شویم، تازه اندازه واقعی‌اش نمایان می‌شود و در آن لحظه، دیگر تاب و توانی برای تحمّل آن وجود نخواهد داشت. بنا بر این، مهم آن است که کشف کنیم سختی، در واقع کوچک است، نه آن که سختی را کوچک فرض کنیم.

تقلیل مشکل هم می‌تواند نسبت به کمّیت و مقدار سختی صورت بگیرد و هم نسبت به کیفیت آن. گاه کم بودن مدّت‌زمان درگیری با سختی است که نمایان می‌شود و از زیادشماری و طولانی بودن غیر واقعی آن جلوگیری می‌کند و زمانی با توجّه به اثرگذاری واقعی مشکل، از پایین بودن سطح دشواری آن آگاه می‌شویم. بنا بر این، روش تقویت تقلیلی به دو شکل «تقلیل کمّی» و «تقلیل کیفی»، قابل اجرا خواهد بود. در قرآن کریم از هر دو شکل آن برای تقویت توان افراد استفاده شده است. برای کوچک‌سازی دشواریِ یکی از تکالیف الهی یعنی روزه‌داری و تقویت توان روزه‌داران از تقلیل کمّی، و برای تقویت مسلمانان در برابر اذیت‌های یهودیان و تحمّل‌پذیر شدن زیان‌رسانی آنان، از تقلیل کیفی استفاده شده است.

الف ـ تقلیل کمّی

نگه‌داشتن نفس از کارهای حلال از جمله خوردن و آشامیدن، امری دشوار است. انسان روزه‌دار باید بر خلاف میلش از انجام دادن برخی افعال دوری کند و این برایش حدّاقل در ظاهر مشقّت‌آور است، به همین جهت از آن به عنوان کفّاره برخی گناهان استفاده می‌شود.^۱ خداوند متعال هنگامی که حکم وجوب روزه را تشریع می‌فرماید، افزون بر استفاده از تقویت تعمیمی و بیان اشتراک مسلمانان با امّت‌های قبل در این تکلیف، با برجسته ساختن ایّام محدود روزه‌داری، این حکم را برای مکلّفان تحمّل‌پذیر می‌کند و از مشقّت آن می‌کاهد.

(يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَی الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ * أَيَّامًا مَّعْدُودَات....^۲

تقلیل مشکل، نقش مهمی در کاهش تنیدگی‌ها دارد. هنر کوچک شمردن مشکلات، یکی از عوامل موفقیت در زندگی است. نخست باید سختی‌ها را کوچک شمارد و سپس آنها را تحمّل کرد؛ چه این که توان تحمّل نداشتن، همیشه به دلیل بزرگی سختی نیست؛ بلکه به دلیل بزرگ‌شماری آن است.^۱

در بسیاری از موارد، کوچک ساختن مشکل، نتیجه فرایند مقایسه مشکلات با یکدیگر است که در «تقویت تصغیری» از گروه تقویت‌های مقایسه‌ای گذشت؛ امّا در مواردی که امکان سنجش وجود ندارد، می‌توان برای کوچک کردن اندازه مشکل، از این روش کمک گرفت. هدف در این روش، واقع‌بین شدن انسان نسبت به اندازه سختی است. دیدن اندازه واقعی سختی، از بزرگ‌نمایی آن جلوگیری می‌کند. اگر اندازه و ابعاد سختی برای ما مبهم باشد، در ذهن، تصویری نامحدود از سختی و بسیار بزرگ‌تر از آنچه در واقعیت وجود دارد، شکل می‌گیرد. این تصویر کاذب موجب می‌شود تا نیروی خود را برای تحمّل آن، کافی ندانیم و در نتیجه، دچار بی‌صبری و ناشکیبایی شویم؛ امّا تبیین اندازه واقعی مشکل و بیان ناچیز بودن آن، آن افراط در بزرگی را که در مواجهه اوّل اتفاق افتاده، از بین می‌بَرَد و این واقعیت را می‌رساند که مشکل، کوچک و قابل تحمّل است.^۲

ناگفته نماند که «کوچک بودن» مشکل، غیر از «کوچک دیدن» آن است. ما باید با استفاده از روش یادشده و با محاسبه صحیح، به این حقیقت برسیم که مشکل، کوچک است نه آن که با تخیّل و توهّم، آن را کوچک ببینیم. کوچک دیدن مشکل، دچار اشتباه محاسباتی شدن است که از تحلیل غیر واقعیِ اندازه سختی ایجاد می‌شود. این تحلیل غیر واقعی، هر چند در مرحله قبل از مواجهه با مشکل و ورود به آن، ما را به این ارزیابی می‌رساند که مشکل، قابل تحمّل است، امّا چون از تحلیل