و [به یاد آور] زمانی را که صبحگاهان، از میان خانواده خود، جهت انتخاب اردوگاه جنگ برای مؤمنان، بیرون رفتی! و خداوند، شنوا و داناست، زمانی را که دو طایفه از شما تصمیم گرفتند سُستی نشان دهند و [حال آن که] خداوند پشتیبان آنها بود! و افراد باایمان، باید تنها بر خدا توکّل کنند).

بیان وجوب اعتماد بر خدا در تمامی کارها که از نیاوردن مورد توکّل برداشت می‌شود، بعد از یادآوری سستی گروهی از مسلمانان، رهنمودی است به این که توکّل بر خدا، عامل از بین‏برنده سستی در هنگامه‏های دشوار است.^۱

از دیگر جریانات سخت و نگران‌کننده‌ای که در آن، به توکّل بر خدا سفارش شده است، جریان مربوط به تصمیم جنگ یا صلح با دشمنان است. در این جریان ـ که در آیات ۶۰ تا ۶۲ سوره مبارک انفال^۲ به آن اشاره شده است ـ، ابتدا بر لزوم آمادگی رزمی و افزایش قدرت جنگی اشاره شده است و سپس در باره صلح با دشمن بحث به میان آمده و به پیامبر صلی الله علیه و اله سفارش می‌شود که پیشنهاد صلح آنها را بپذیرد؛ امّا از آن جا که به هنگام امضای پیمان صلح، غالباً افراد، هم به دلیل احتمال خطر و توطئه، و هم زخم زبان اطرافیان، گرفتار تردیدها و دو دلی‏ها می‏شوند، به پیامبر صلی الله علیه و اله توصیه می‌شود تا بر خدا توکّل نماید؛ چه این که او هم شنواست و هم آگاه.^۳

(وَ إِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لهَا وَتَوَكلَ‏ْ عَلی اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيم.‏^۴

و اگر تمایل به صلح نشان دهند، تو نیز از درِ صلح درآی و بر خدا توکّل کن؛ که او شنوا و داناست).

(وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ... لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا * وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِيلاً.^۱

و نام پروردگارت را یاد کن... که معبودی جز او نیست، او را نگاهبان و وکیل خود انتخاب کن، و در برابر آنچه می‏گویند، شکیبا باش و به گونه‌ای شایسته از آنان دوری گزین!).

عطف شدن امر به صبر و شکیبایی در برابر گفته‌های دشمنان (اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ) بر امر به وکیل گرفتن خدا (فَاتَّخِذْهُ وَكِيلًا)، می‌تواند به این مناسبت باشد که لازمه اتّکال به خدا، صبر و بردباری و تقویت روحیه پایداری و مقاومت در انسان است.^۲ از طرفی این آیات در ادامه آیاتی بیان شده است که از القای قول سنگین بر پیامبر صلی الله علیه و اله و مأموریت دشوار رسالت خبر داده است.^۳ از این رو، مهیّا شدن برای دریافت آیات الهی و آمادگی جهت پذیرش امر رسالت، از دیگر آثار و نتایج توکّل بر خدا به شمار می‌رود.

زمانی که مسلمانان برای شرکت در نبرد «اُحُد» از مدینه خارج می‌شدند، دو گروه از آنان بر اثر ترس و ضعفی که داشتند، در همراه شدن با پیامبر صلی الله علیه و اله سُست شدند و تصمیم گرفتند از شرکت در جنگ خودداری کنند. هر چند از تصمیمشان صرف نظر کردند؛ امّا خدای متعال در آیه زیر، آنان را توبیخ می‌نماید که با وجود آن‌که خدا ولی آنها بود، باز چنین تصمیمی گرفتند. در پایان نیز، پس از این توبیخ، مؤمنان را به توکّل بر خدا ترغیب نموده است؛ یعنی با وجود متوکّل بودن مؤمن بر خدا دلیلی برای ترسیدن وجود ندارد:^۴

(وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّىءُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ *إِذْ هَمَّت طَّآئِفَتَانِ مِنكُمْ أَن تَفْشَلاَ وَاللّهُ وَلِيُّهُمَا وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ.^۵