19
روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها

است۱ و واژه متضاد آن، جَزَع و بی‌تابی است.۲ البته صبر با «اکراه داشتن» نیز دارای قرابت و نزدیکی است۳. کما این‌که گاه به مناسبت، در معنای «انتظار کشیدن» نیز به کار می‌رود.۴ این واژه در زبان فارسی به معنای بردباری، شکیبایی، درنگ کردن و مهلت دادن، آمده است.۵ در معنای اصطلاحی آن گفته شده، صبر، عنصری است که خداوند متعال، آن را در نهاد انسان قرار داده است تا بتواند در رویارویی با سختی‌ها و دشواری‌ها خویشتنداری کند و از اظهار شِکوه و گلایه (جَزَع و بی‌تابی کردن) پرهیز نماید.۶ صبر، نیرویی است کُنشگر و پویا که انسان را در برابر آنچه ناخوشایند اوست، توانمند می‌سازد. هر مشکل و مصیبتی، به تناسب ناخوشایندی‌اش، روان انسان را در تنگنا قرار می‌دهد و موجب بروز فشار روانی می‌گردد. در برابر این‌گونه پدیده‌ها، اگر فرد، توانمند و مقاوم نباشد، عنان اختیار و تعادل خویش را از کف می‌دهد و به رفتارهایی دست می‌زند که نه تنها به حلّ مشکل خود کمک نمی‌کند، بلکه بر اندازه رنج و درد آن نیز می‌افزاید. انسان صبور، می‌داند که چگونه از فشارهای روانی بکاهد و بار شکننده آنها را تخلیه کند. انسان صبور، کسی نیست که فقط مشکلات و ناراحتی‌های خود را بروز ندهد. صبر فقط به معنای درون‌ریزی غم‌ها و اندوه‌ها نیست؛ بلکه صبر یعنی مقاومت در برابر ضربه‌های حوادث و مهارت در کاهش و به حدّاقل رساندن فشارهای روانی حاصل از آنها.۷ از این رو، در لسان آیات قرآن و روایات معصومان علیهم السّلام مفهوم صبر و شکیبایی، دارای اهمیت ویژه است۸ که به عنوان یکی از اساسی‌ترین مفاهیم اخلاق اسلامی، مورد تأکید فراوان واقع شده است.۹

1.. معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۴۳۸. نام نهادن صبر بر روزه نیز از همین باب است؛ زیرا روزه‌دار، نفس خویش را از خوراک و نوشاب و شهوتْ حبس می‌کند (لسان العرب، ج۴، ص۴۳۹).

2.. كتاب العين، ج‏۷، ص۱۱۵.

3.. لسان العرب، ج۴، ص۴۳۸.

4.. مفردات الفاظ القرآن‏، ص۴۷۴.

5.. فرهنگ بزرگ سخن، ج۵، ص۴۶۹۲.

6.. اخلاق‌پژوهی حدیثی، ص۱۸۲ ـ ۱۸۳.

7.. رضایت از زندگی، ص۲۳۱.

8.. جایگاهی که در برخی از روایات برای صبر توصیف شده، بیانگر این اهمیت است، مانند این روایات از امام صادق علیه السلام: الصَّبْرُ مِنَ‏ الْإِیمَانِ‏ بِمَنْزِلَةِ الرَّأسِ مِنَ الْجَسَدِ فَإِذَا ذَهَبَ الرَّأسُ ذَهَبَ الْجَسَدُ كَذَلِک إِذَا ذَهَبَ الصَّبْرُ ذَهَبَ الْإِیمَان‏؛ صبر نسبت به ایمان، مانند سر است نسبت به تن، كه چون سر برود، تن هم می‌رود. همچنین اگر صبر برود، ایمان می‌رود (الكافی، ج‏۲، ص۸۷).

9.. برخی از محقّقان تا ۹۰ آیه و ۸۷۰ روایت دربارۀ صبر و استقامت جمع‌آوری نموده‌اند (ر. ک: مجمع الأنوار).


روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
18

موفّقیت، کامیابی و رضایت هر فرد و در مقابل، سطح ناکامی و نارضایتی او در زندگی، به نوع واکنش و موضعگیری یا همان مقابله او با رویدادهای تنش‌زا بستگی دارد؛ رویدادهایی که در مواردی به صورت بارزترین منبع فشار روانی، تجربه می‌شوند.

بنا بر این، یکی از ضرورت‌های زندگی، فرا گرفتن شیوه‌های رویارویی با سختی‌ها و به دست آوردن مهارت‌های لازم برای گذر از دوران ناخوشایند است. اگر بخواهیم زندگی موفّق و رضایت‌بخشی داشته باشیم، یکی از راه‌های آن این است که هنگام قرار گرفتن در یک موقعیت ناخوشایند، با انتخاب واکنش صحیح و خردمندانه، گذر سالمی از آن موقعیت داشته باشیم؛ چون نوع مقابله ما با سختی‌ها در کامیابی و رضایت یا ناکامی و نارضایتی، تأثیر مستقیم دارد.

اگر واکنش درونی و بیرونی فرد در مواجهه با این رویدادها صحیح و خردمندانه باشد، موجب کاهش تنیدگیِ۱ حاصل از آنها می‌گردد و در پی آن، موفّقیت و آرامش در زندگی را به دنبال خواهد داشت. در مقابل، اگر این واکنش، نادرست و عجولانه انتخاب گردد، علاوه بر تغییر روال عادی زندگی و بر هم زدن تعادل انسان ـ که با بروز رفتارهای غلطْ نمایان می‌شود ـ، موجب افزایش تنیدگی و پایداری سختی می‌گردد.۲ به بیان دیگر، هر چه مدیریت و قدرت کنترل و مهار تنیدگی و فراخوانیِ توانمندی‌های روان‌شناختی فرد بیشتر باشد، میزان آسیب‌پذیری وی کاهش می‌یابد. در نتیجه، مانع از بروز هیجاناتی مانند: اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و... می‌گردد.

صبر، بهترین مقابله

صبر و بردباری، بهترین نوع مقابله و مهم‌ترین خصوصیتی است که به پایداری انسان در برابر سختی‌ها و حوادث پیش‌بینی نشده و حتّی به ظاهر، فراتر از توانایی‌های وی، منجر می‌شود. صبر در لغت به معنای «حبس و بازداشتن نفس»

1.. تنیدگی: فشار روانی، اِسترس (stress).

2.. رضایت از زندگی، ص۲۲۲.

  • نام منبع :
    روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
    سایر پدیدآورندگان :
    محسن عطاءالله
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 22377
صفحه از 368
پرینت  ارسال به