سختی‌ها گرفتار بی‌صبری می‌شوند. در مقابل، شخصی که پیش از قرار گرفتن در موقعیت ناخوشایند، از وقوع آن آگاه می‌گردد، طبیعتاً خود را برای رویارویی و عبور از آن آماده می‌کند. بنا بر این، آگاهی از این‌که قرار است سختی‌هایی برای انسان پیش آید، موجب خواهد شد تا انسان، پیش از به وجود آمدن سختی، انتظار آن را بکشد و خود را برای پذیرش سختی آماده کند. ایجاد زمینه و آمادگی به نوعی واکسینه نمودن شخص در برابر حوادث است تا استعدادهای او برای تصمیم‌گیری و ابراز واکنش صحیح، شکوفا گردد.

کاربردها

در این جا به نمونه‌هایی از کاربرد قرآنی این روش اشاره می‌شود.

یک. آزمایش و اذیت

پیشگویی خداوند در باره این که مسلمانان در مال و جان خویش مورد آزمایش قرار خواهند گرفت و این که به آنان از جانب اهل کتاب و مشرکان، اذیت و آزار فراوانی خواهد رسید، از این باب به شمار می‌رود. خدای تعالی در سوره آل‌عمران، پس از بیان مسئله امتحان مؤمنان^۱ و نیز بعد از نقل سخنان یهودیان که ممکن بود باعث سستی مسلمانان شود،^۲ در آیه ۱۸۶ این سوره، با بیان این‌که مسئله آزمایش از یک سو، و گفتارهای پنهانی و زخم زبان اهل کتاب از سوی دیگر، مواردی هستند که مؤمنان در آینده همواره با آن رو به رو خواهند بود، آنان را برای تحمّل چنین رویدادی آماده می‌سازد:^۳

(لَتُبْلَوُنَّ فیِ أَمْوَالِکمْ وَأَنفُسِکمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکتَابَ مِن قَبْلِکمْ وَمِنَ الَّذِینَ أَشرَکواْ أَذًی کثِیرًا وَإِن تَصْبرُِواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُور.^۴

به یقین [همه شما] در اموال و جان‌های خود، آزمایش می‌شوید! و از کسانی که پیش از شما به آنها کتاب [آسمانی] داده شده [یعنی یهود]، و از مشرکان، سخنان آزاردهنده فراوان خواهید شنید!).

حاصل از موقعیت پیش‌آمده را در زمان کنونی جمع می‌کند. در نتیجه، سختی‌های موجود را غیر قابل تحمّل نشان می‌دهد. در حالی که در نظر گرفتن این منابع و انتظار آنها، مانع از تعمیم سختی از زمان حال به آینده خواهد شد. با این نگاه، سختی‌ها قابل تحمّل ارزیابی می‌شوند، در نتیجه، توان فرد برای تحمّل آنها افزایش می‌یابد.

بنا بر این می‌توان گفت که نگاه به آینده و انتظار منابع تسکین‌دهنده و خرسندکننده، در انتخاب واکنش صحیح و خردمندانه نسبت به موقعیت ناخوشایند، نقش عمده‌ای دارند و زمینه را برای عبور سالم از آن موقعیت فراهم می‌کنند. نکته مهم این که این منابع، از واقعیت‌های آینده هستند. بی‌تردید، آینده برای هر انسان مؤمنی دارای این منابع هست. آنچه موجب مشکل می‌شود، عدم توجّه به آنهاست. لذا باید این واقعیت‌ها را شناخت تا بتوان در لحظه مشکل از آنها استفاده کرد.

گشایش و پایان یافتن مشکل، پیروزی و غلبه بر آن، دریافت پاداش صبر بر مشکلات و عذاب و فرجام بد دشمنان، چهار منبع موجود در آینده است که نقش آنها در کاهش فشارهای روانی، از آیات نورانی قرآن قابل برداشت است. در ادامه و پس از بررسی «تقویت مشکل‌ ـ ‌انتظاری» به هر یک از این منابع در چهار تقویت «فرج ـ ‌انتظاری»، «نصرت ـ ‌انتظاری»، «پاداش ـ ‌انتظاری» و «عذاب ـ ‌انتظاری» اشاره می‌گردد.

۱. تقویت «مشکل‌ ـ ‌انتظاری»

مراد از این روش، زمینه‌سازی و ایجاد آمادگی جهت ورود به موقعیت ناخوشایند از راه انتظار مشکلاتی است که در آینده به وجود می‌آیند. وقوع ناگهانی مشکلات، توان مقاومت انسان را کاهش می‌دهد. تحمّل سختی برای افرادی که غیر منتظره و ناگهانی با آن روبه‌رو می‌شوند، نسبت به افرادی که منتظر وقوع آن هستند، به مراتب سخت‌تر و زیان‌آورتر خواهد بود. جدای از فشار روانی که از خود سختی ناشی می‌شود، ناگهانی رُخ دادن آن هم موجب فشار روانی است. از این رو، کسی که بدون آمادگی، وارد موقعیت ناخوشایند می‌شود، فشار روانیِ دوچندانی را متحمّل می‌شود. معمولاً این گونه افراد، قدرت انتخاب واکنش صحیح را ندارند و در برابر