گویا جز این حالت سخت و دشوار، حالت دیگری وجود ندارد. بدیهی است چنین وضعیتی موجب افزایش فشار روانی می‌گردد؛ امّا زمانی که به داشته‌های خود بنگرد و آنان را مورد توجّه قرار دهد، تاب و توانش برای تحمّل سختی بیشتر خواهد شد.

فضیلت‌هایی که در قرآن برای افراد بیان شده است و با توجّه دادن به آنها، صاحبانشان را برای تحمّل سختی‌ها توانمند نموده است، دو فضیلت‌اند: یکی «خُلق عظیم» که مربوط به پیامبر صلی الله علیه و اله است و دیگری «برتری» است که مربوط به موسی علیه السلام و مسلمانان بویژه رزمندگان شرکت کننده در جنگ «اُحُد» است. در ادامه به آیات هر یک از این دو فضیلت اشاره می‌شود.

الف ـ خُلق عظیم

خداوند متعال برای تحمّل‌پذیرتر شدن سختی‌ِ تهمت‌های دشمنان بر پیامبر صلی الله علیه و اله، صاحب اخلاق نیک بودن پیامبر صلی الله علیه و اله را به وی گوشزد نموده است و خلق و خوی نیکوی ایشان را می‌ستاید و می‌فرماید:

(مَا أَنتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ *... وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ.^۱

تو، به لطف پروردگارت، مجنون نيستی و تو اخلاق عظيم و برجسته‏ای داری!).

به گفته علّامه طباطبایی رحمة الله، خدای متعال با به رُخ کشیدن سجایای اخلاقیِ والایِ پیامبر صلی الله علیه و اله در این آیه ـ که با در نظر گرفتن سیاق آیات، منظور همان اخلاق اجتماعی و مربوط به معاشرت وی از قبیل: صبر در مقابل آزار مردم و... است ـ به ایشان در مقابل مجنون خواندنش تسلیت و دلداری بخشیده است.^۲

آنها به پیامبر صلی الله علیه و اله گفتند: تو مجنونی! در مقابل، خداوند، پیامبر خود را با عظمت اخلاقی می‌ستاید. در این جا فشار روانیِ حاصل از اتّهام جنون با توجّه دادن به یک فضیلت درونی (یعنی صاحب خُلق عظیم بودن) مهار شده است. لذا می‌توان از این روش در موارد مشابه استفاده کرد و توجّه کسانی را که مورد تهمت واقع شده‌اند، به فضیلت‌های اخلاقی‌شان جلب نمود.

کسانی که بخل می‏ورزند، و آنچه را خدا از فضل خویش به آنان داده، انفاق نمی‏کنند، گمان نکنند این کار به سود آنهاست؛ بلکه برای آنها شر است).

طبع هر کسی برای تأمین هزینه زندگی، مال را دوست دارد؛ ولی محبّت بخیلانه، نابه‌جاست. بخیلان نپندارند که بخل برایشان خیر است، بلکه شرّ است؛ چرا که مال و ثروت در دنیا فضل و نعمت خداست که گاهی برای امتحان به افراد داده می‌شود و زمانی به جهت اکرام. بنا بر این، گاهی فضل الهی سبب می‌شود که انسان، یاد حق را فراموش کند و بر اثر فراموشی ذکر خداوند، زندگی او تنگ شود،^۱ حتّی زمانی مایه هلاکت او شود.^۲

۳. تقویت با «تبدیل منظر»

منظر، یعنی نقطه تمرکز و توجّه فرد در هنگام مشکلات. مراد از این روش، تبدیل دیدگاه شخص از سختی و مشکل به نقاط مثبت و ارزشمند اوست که با یادآوری و توجّه‌دهی به داشته‌ها و فضیلت‌های درونی صورت می‌گیرد. یادآوری فضایلی که خدا پیش از این به انسان ارزانی داشته است و یا داشته‌های درونی‌ای که هم‌اکنون از آن بهره‌مند است، سبب می‌شود که انسان، کمبودها را کمتر احساس کند؛ زیرا بیشتر به داشته‌های خویش توجّه می‌کند و با این توجّه، نگاهش از سختی و فشار آن، به داشته و نقاط مثبت خویش معطوف می‌شود. در نتیجه، به خاطر از دست دادن چیزی جَزَع و فَزَع نخواهد کرد.^۳ از طرفی، این یادآوری و توجّه به الطاف الهی، به دلیل کوچک کردن مشکلات، موجب آسان‌تر شدن سختی‌ها و تحمّل راحت‌ترشان می‌گردد.^۴

معمولاً هنگامی که انسان در یک موقعیت ناخوشایند قرار می‌گیرد، توجّهی به داشته‌های خود ندارد. همین امر سبب می‌شود تا سختیِ پیش‌آمده، بزرگ‌تر از آنچه هست ارزیابی شود و فشار روانیِ حاصل از آن، در همه ابعاد زندگی گسترش یابد.