(أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللّهُ الَّذِينَ جَاهَدُواْ مِنكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ.^۱

آیا چنین پنداشتید که [تنها با ادّعای ایمان] وارد بهشت خواهید شد، در حالی که خداوند هنوز مجاهدان از شما و صابران را مشخّص نساخته است؟!).

یادآوری و تصحیح این پندار غلط، تنها در مورد جهاد و شکست در آن نیست؛ بلکه قرآن، به طور کلّی، بهشت رضوان را در گرو تحمّل سختی‌ها می‌داند و آن را به عنوان سنّتی الهی که در میان امّت‌های گذشته نیز تکرار شده است، معرفی می‌نماید:

(أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُم مَّثَلُ الَّذِينَ خَلَوْاْ مِن قَبْلِكُم مَّسَّتْهُمُ الْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء وَزُلْزِلُواْ حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللّهِ قَرِيبٌ.^۲

آیا گمان کردید داخل بهشت می‌شوید، بی آن که حوادثی همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان که گرفتاری‌ها و ناراحتی‌ها به آنها رسید، و آن چنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادی که ایمان آورده بودند گفتند: پس یاری خدا کی خواهد آمد؟! آگاه باشید، یاریِ خدا نزدیک است!).

بنا بر این، توجّه به سنّت مداوله، یکی از بهترین روش‌ها برای تعدیل انتظارات و در نهایت، تحمّل راحت‌تر سختی‌ها و گذر سالم از موقعیت‌های ناخوشایند خواهد بود. روایاتی هم که در آنها ائمه معصوم علیهم السّلام، ما را از داشتن آرزوهای دراز و دست‌نیافتنی نهی می‌فرمایند،^۳ شاهدی برای روش تعدیل انتظارات افراد است؛ چرا که آرزوهای طولانی و فراتر از عمر انسان و ظرفیت دنیا، هیچ گاه محقّق نمی‌شوند و در نتیجه، صاحبش را دچار ناامیدی و احساس ناکامی می‌کند.

اگر به شما آسیبی رسیده، آن قوم را نیز آسیبی نظیر آن رسید و ما این روزها [ی شکست و پیروزی‏] را میان مردم به نوبت می‏گردانیم).

واژه «مداوله» به معنای دست به دست دادن چیزی است و «یوم» علاوه بر معنای متعارف خود، به مقدار زمانی گفته می‌شود که حادثه‌ای در آن اتفاق افتاده باشد.^۱ در این آیه، یادآور می‌شود که دوران‌هایی که با شکست‌ها و پیروزی‌ها همراه‌اند، همواره میان اقوام و ملل در حال گردش است و ممکن است که هر جمعی، طعم تلخ شکست را بچشد، منتها بعضی از جوامع در مقابل شکست، خودشان را می‌بازند و از بین می‌روند و بعضی دیگر بر مقاومت خود می‌افزایند، و این یکی از سنّت‌های خداست.

قرآن کریم با یادآوری این مطلب، به جامعه‌ها امید و حرکت می‌بخشد و مقرّر می‌دارد که پیروزی در مُلک هیچ کس نیست. بنا بر این دلیلی بر یأس وجود ندارد. آنان که اکنون در اوج پیروزی هستند، به زودی حرکت ایّام، آنها را به پایین می‌کشد و آنها که اکنون ناتوان و شکست‌خورده‌اند، روزی به پیروزی می‌رسند و با این یادآوری، به آنها که پیروزی را در آغوش کشیده‌اند، هشدار می‌دهد که به خود مغرور نباشند و در مقابل، به کسانی که شکست خورده‌اند، نوید می‌دهد که دچار نومیدی نشوند. بنا بر این، طرح مسئله مداوله، حرکت‌آفرین و امیدساز و در عین حال، هشداری به قدرتمندان است.^۲

سپس به برخی از اهداف و نتایج مداوله از جمله: آشکار شدن ایمان مؤمنان، گرفتن گواهان،^۳ از بین بردن ناخالصی‌های مؤمنان و نابودی کافران،^۴ اشاره نموده و در ادامه، در قالب استفهام انکاری، افرادی را که گمان می‌کردند تنها با گفتن شهادتین و بدون تحمّل هر گونه دشواری وارد بهشت می‌شوند، توبیخ می‌کند و می‌فرماید: