می‌آید؛ ثانیاً این آگاهی، موجب رهایی فرد از احساس تنهایی در صبر بر سختی می‌شود. تنها ندیدن خود در تحمل سختی نیز از عوامل کاهش دهنده فشار روانی است.

افزون بر اثبات امکان صبر و جلوگیری از احساس تنهایی، اثر دیگر توجّه نمودن به واکنش مثبت دیگران، در مرحله عمل و انتخاب نوع واکنش نمایان می‌شود و آن، زمینه‌سازی برای الگوگیری از اسوه‌های شایسته صبر است. مشاهده نوع واکنش دیگر افراد در رویارویی با سختی‌ها، موجب می‌شود بهترین عکس العمل ـ که همان صبر و بردباری است ـ به عنوان الگوی برتر در موقعیت‌های مشابه اتخاذ شود. هنگامی که انسان می‌بیند دیگران در زمان گذر از موقعیت دشوار، واکنش مثبت و صحیحی داشته‌اند و توانسته‌اند با صبر و بردباری، موقعیت پیش‌آمده را پشت سر گذارند، با الگو قرار دادن آنها، او نیز با انتخاب همان واکنش، صبر و بردباری پیشه می‌کند. پس ارائه الگویی موفّق که در مسیر زندگی بر مشکلات چیره شده باشد و راه سعادت را پیموده باشد، می‏تواند مایه تأسّی و موجب آرامش خاطر انسان شود؛ چه آن که در معنای لغوی اسوه نیز آمده است که اسوه، آن چیزی است که شخص اندوهگین بدان ‏تسلّی می‌یابد.^۱ همچنین سیاق آیاتی که در آنها واژه اسوه به کار رفته و سخن از سختی‌ها و ناملایمات جنگ و پیامدهای ناشی از بیزاری جستن از کافران به میان آمده است، می‏تواند مؤیّد این مطلب باشد.^۲

به هر حال، صبر و شکیبایی، خصلتی است نیکو که شخص صابر با آن، شایسته پیشوایی می‌شود؛ از این رو، خدای سبحان در مدح پیامبران اولو العزم، از آنان به عنوان کسانی که مزیّن به این صفت شایسته بوده‌اند، یاد کرده است و از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله می‌خواهد که او نیز مانند آنان از خود صبر و پایداری نشان دهد و از این که کافران به معاد ایمان نمی‏آورند، حوصله به خرج دهد و در طلب عذاب برای آنان عجله ننماید:

‏

و در راه تعقیب دشمن، سست نشوید! [زیرا] اگر شما درد و رنج می‌بینید، آنها نیز همانند شما درد و رنج می‌بینند؛ ولی شما امیدی از خدا دارید که آنها ندارند و خداوند، دانا و حکیم است).

در این آیه، علّت نهی از سستی در تعقیب دشمن، از طریق مقایسه بین دردها و امیدهای دو گروه مسلمانان و کفّار، بیان شده است؛ به این‌که شما از نظر درد و رنج به آنها شباهت دارید، امّا به لحاظ امید و تکیه‌گاه متفاوت هستید؛ زیرا وابستگی معنویِ شما، به قدرت بی پایان الهی است، بر خلاف کفّار که امیدشان به بت‌های دست‌ساز خویش است.

این دو آیه در کنار آیات فراوانی که در مقایسه همسو بیان شد، نشان‌دهنده کاربرد فراوان روش تقویت تعمیمی در قرآن است. چنان چه به لحاظ تعداد موضوعاتی که در آنها از این روش استفاده شده است نیز، این روش، نسبت به دیگر روش‌ها رتبه نخست را داراست. لذا می‌توان یکی از بهترین روش‌های توانمندسازی و تقویت نیروی صبر را روش «تقویت تعمیمی» دانست.

ب ـ تعمیم الگویی

چنانچه گذشت، علاوه بر احساس تنهایی در ابتلای به سختی، احساس تنها بودن در صبر بر سختی نیز موجب افزایش تنیدگی می‌شود. ممکن است کسی به خاطر توجّه به مشکلات دیگران، دیگر احساس نکند که در مبتلا شدن به سختی‌ها تنهاست؛ ولی در عین حال احساس کند که در میان همه افرادِ سختی‌دیده، فقط اوست که باید صبر پیشه کند و به دور از هر گونه جَزَع و فَزَع، این سختی‌ها را تحمّل کند. چنین احساسی، انتخاب واکنش مثبت را برایش دشوار می‌سازد و چه بسا به خاطر این توهم که دیگران بر سختی‌ها صبر نکرده‌اند، صبر بر آن را ناممکن ارزیابی کند. در این هنگام، چون مقابله صحیح را دست‌نایافتی می‌پندارد، هرگز توان خود را برای تحمّل مشکل، کافی نمی‌داند. در نتیجه، با انتخاب واکنش نادرست، دچار بی‌صبری می‌شود. به همین دلیل باید برای رهایی از چنین احساسی، واکنش مثبت دیگران را مورد توجّه قرار داد. بنا بر این، اطلاع یافتن از واکنش مثبت دیگران ـ که همان صبر بر سختی است ـ، اوّلاً امکان بروز واکنش مثبت یعنی صبر و دست‌یافتنی بودن آن را اثبات می‌کند که با اثبات آن، اعتقاد به کفایت توان برای تحمّل سختی به وجود