پنج. مکر

1.. (وَلَقَدْ أَخَذْنَاءَالَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَنَقْصٍ مِّنَ ٱلثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ * فَإِذَا جَاءَتْهُمُ ٱلْحَسَنَةُ قَالُوا لَنَا هَـٰذِهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَطَّيَّرُوا بِمُوسَىٰ وَمَن مَّعَهُ أَلَآٰ إِنَّمَا طَائِرُهُمْ عِندَ ٱللَّهِ وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ) (سورۀ اعراف، آیۀ ۱۳۰ و ۱۳۱).

2.. (كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِالنُّذُرِ* فَقَالُوا أَبَشَرًا مِّنَّا وَاحِدًا نَّتَّبِعُهُ إِنَّا إِذًا لَّفِى ضَلَالٍ وَ سُعُرٍ) (سورۀ قمر، آیۀ ۲۳ و ۲۴). گفته شده:« سُعر» به معنای کم‏خردی و جنون است (مجمع ‏البیان، ج۹ ـ ۱۰، ص۲۸۹). با در نظر گرفتن این که آنان پیروی از صالح علیه السلام را دیوانگی می‏پنداشتند، استفاده می‏شود که هدف، خود صالح علیه السلام است؛ یعنی ما چه طور از یک دیوانه پیروی نماییم.

3.. (كَذَّبَتْ ثَمُودُ ٱلْمُرْسَلِينَ * إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَـٰـلِحٌ أَلَا تَتَّقُونَ * قَالُوا إِنَّمَا أَنتَ مِنَ ٱلْمُسَحَّرِينَ) (سورۀ شعرا، آیۀ ۱۵۳).

4.. (إِذْ قَالَ لَهُمْ شُعَيْبٌ أَلَا تَتَّقُونَ * ...قَالُوا إِنَّمَا أَنتَ مِنَ ٱلْمُسَحَّرِينَ) (سورۀ شعرا، آیۀ ۱۷۷ ـ ۱۸۵).

5.. (قَالُوا إِن يَسْرِقْ فَقَدْ سَرَقَ أَخٌ لَّهُ مِن قَبْلُ فَأَسَرَّهَا يُوسُفُ فِى نَفْسِهِ وَ لَمْ يُبْدِهَا لَهُمْ قَالَ أَنتُمْ شَرٌّ مَّكَانًا وَ ٱللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا تَصِفُونَ) (سورۀ یوسف، آیۀ ۷۷).

6.. (وَ ٱسْتَبَقَا ٱلْبَابَ وَ قَدَّتْ قَمِيصَهُ مِن دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَا ٱلْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوءًا إِلَّا أَن يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ) (سورۀ یوسف، آیۀ ۲۵).

7.. (إِذْ قَالَ ٱللَّهُ يَـٰعِيسَى ٱبْنَ مَرْيَمَ ٱذْكُرْ نِعْمَتِى عَلَيْكَ وَعَلَىٰ وَالِدَتِكَ... وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِى إِسْرَائِيلَ عَنكَ إِذْ جِئْتَهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَـٰذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِينٌ) (سورۀ مائده، آیۀ ۱۱۰).

1.. (وَ قَالُوا يَا أَيُّهَا ٱلَّذِى نُزِّلَ عَلَيْهِ ٱلذِّكْرُ إِنَّكَ لَمَجْنُونٌ * وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ فِى شِيَعِ ٱلْأَوَّلِينَ * وَمَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِءُونَ).

2.. ر. ک: ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۲، ص۱۹۵؛ تفسیر نمونه، ج‏۱۱، ص۳۳.

3.. (وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَقَالَ يَـٰقَوْمِ ٱعْبُدُوا ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ * فَقَالَ ٱلْمَلَؤُا ٱلَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَوْمِهِ... * إِنْ هُوَ إِلَّا رَجُلٌ بِهِ جِنَّةٌ فَتَرَبَّصُوا بِهِ حَتَّىٰ حِينٍ) (سورۀ مؤمنون، آیۀ ۲۳ ـ ۲۵)؛ (كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَكَذَّبُوا عَبْدَنَا وَ قَالُوا مَجْنُونٌ وَٱزْدُجِرَ) (سوؤ قمر، آیۀ ۹).

4.. (وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ إِنِّى لَكُمْ نَذِيرٌ مُّبِينٌ * ... فَقَالَ ٱلْمَلَأُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَوْمِهِ مَا نَرَاكَ إِلَّا بَشَرًا مِّثْلَنَا وَ مَا نَرَاكَ ٱتَّبَعَكَ إِلَّا ٱلَّذِينَ هُمْ أَرَاذِلُنَا بَادِىَ ٱلرَّأْىِ وَ مَا نَرَىٰ لَكُمْ عَلَيْنَا مِن فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَاذِبِينَ) (سورۀ هود، آیۀ ۲۵ و ۲۷).

5.. (لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ... * قَالَ ٱلْمَلَأُ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِى ضَلَالٍ مُّبِينٍ) (سورۀ اعراف، آیۀ ۵۹ و ۶۰).

6.. (وَإِلَىٰ عَادٍ أَخَاهُمْ هُودًا قَالَ يَـٰقَوْمِ ٱعْبُدُوا ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ أَفَلَا تَتَّقُونَ * قَالَ ٱلْمَلَأُ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاكَ فِى سَفَاهَةٍ وَإِنَّا لَنَظُنُّكَ مِنَ ٱلْكَـٰـذِبِينَ) (سورۀ اعراف ، آیۀ ۶۶).

7.. (قَالُوا يَـٰهُودُ مَا جِئْتَنَا بِبَيِّنَةٍ وَ مَا نَحْنُ بِتَارِكِى ءَالِهَتِنَا عَن قَوْلِكَ وَ مَا نَحْنُ لَكَ بِمُؤْمِنِينَ * إِن نَّقُولُ إِلَّا ٱعْتَرَاكَ بَعْضُ ءَالِهَتِنَا بِسُوءٍ) (سورۀ هود، آیۀ ۵۳ و ۵۴). «سوء» در آیه به معنای زوال عقل است. (مجمع ‏البیان، ج۵ ـ ۶، ص۲۵۹؛ ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۱۰، ص۴۴۶؛ الکشاف، ج‏۲، ص۴۰۳).

8.. (وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَىٰ بِآٰيَاتِنَا إِلَىٰ فِرْعَوْنَ وَ مَلاَءِيهِ‏فَقَالَ إِنِّى رَسُولُ رَبِّ ٱلْعَالَمِينَ * فَلَمَّا جَاءَهُم بِآٰيَاتِنَا إِذَا هُم مِّنْهَا يَضْحَكُونَ * وَ قَالُوا يَا أَيُّهَ ٱلسَّاحِرُ ٱدْعُ لَنَا رَبَّكَ بِمَا عَهِدَ عِندَكَ إِنَّنَا لَمُهْتَدُونَ) (سورۀ زخرف، آیۀ ۴۶ ـ ۴۹). نیز، ر. ک: سورۀ اعراف، آیۀ ۱۰۳ ـ ۱۰۹؛ سورۀ یونس، آیۀ ۷۵ و ۷۶، سورۀ طور؛ آیۀ ۵۷ و ۶۳ ـ ۷۱؛ سورۀ شعرا، آیۀ ۲۴؛ سورۀ نمل، آیۀ ۱۳؛ سورۀ قصص، آیۀ ۳۶, سورۀ ذاریات، آیۀ ۳۹.

9.. (وَ إِذْ نَادَىٰ رَبُّكَ مُوسَىٰ أَنِ ٱئْتِ ٱلْقَوْمَ ٱلظَّالِمِينَ * ...قَالَ فِرْعَوْنُ وَ مَا رَبُّ ٱلْعَالَمِينَ * ...قَالَ إِنَّ رَسُولَكُمُ ٱلَّذِى أُرْسِلَ إِلَيْكُمْ لَمَجْنُونٌ ‌) (سورۀ شعرا، آیۀ ۱۰، ۲۳ و ۲۷). نیز، ر.ک: سورۀ ذاریات، آیۀ ۳۸ و ۳۹).

10.. (وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَىٰ بِآٰيَاتِنَا وَ سُلْطَانٍ مُّبِينٍ * إِلَىٰ فِرْعَوْنَ وَهَـٰمَـٰنَ وَ قَارُونَ فَقَالُوا سَاحِرٌ كَذَّابٌ) (سورۀ غافر، آیۀ ۲۳ و ۲۴).

11.. (وَ لَقَدْ ءَاتَيْنَا مُوسَىٰ تِسْعَ آٰيَاتٍ بَيِّنَاتٍ فَسْـٔلْ بَنِى‏إِسْرَائِيلَ إِذْ جَاءَهُمْ فَقَالَ لَهُ فِرْعَوْنُ إِنِّى لَأَظُنُّكَ يَـٰمُوسَىٰ مَسْحُورًا) (سورۀ اسرا، آیۀ ۱۰۱).