شدند، شادابی و نشاطی پیدا کردند که به آنان شجاعت بخشید و فکر ترس را از سرشان بیرون بُرد.^۱

همین خواب سبک و آرام‌بخش در جنگ «اُحد» نیز در باره برخی از یاران پیامبر صلی الله علیه و اله اتّفاق افتاد و روحیه آنان را تقویت کرد:

(ثُمَّ انزَلَ عَلَیکُم مِن بَعدِ الغَمّ امَنَةً نُعاسًا یغشی طَائفَةً مِنکُم وَطائِفَةٌ قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ یَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَیرَ الْحَقِّ ظَنَّ الْجاهِلِیَّةِ.^۲

سپس [خداوند] بعد از آن اندوه، خوابِ سبکِ آرام‌بخشی بر شما فرو فرستاد که گروهی از شما را فرا گرفت و گروهی [تنها] در فکر جان خود بودند و در باره خدا، گمان‌های ناروایی همچون گمان‌های دوران جاهلیت می‌بردند.^۳

شب بعد از جنگ «اُحُد»، شب دردناک و پُراضطرابی بود. مسلمانان پیش‌بینی می‌کردند که سربازان پیروز قریش، بار دیگر به مدینه بازگردند و آخرین مقاومت مسلمانان را در هم بشکنند. در این میان، خوابی تسکین‌بخش، مجاهدان راستین و توبه کنندگانی را که از فرار «اُحد» پشیمان شده بودند و به لطف پروردگار اعتماد داشتند، فرا گرفت؛ امّا منافقان و افراد سستْ‌ایمانی که فقط در فکر حفظ جان خود بودند، در میان انبوهی از افکار ناراحت کننده، تمام شب را بیدار ماندند و بدون این‌که بخواهند، برای مؤمنان حقیقی پاسداری کردند! آنها در باره خدا گمان بد و ناروایی داشتند و قضاوتشان بر اساس معیارهای دوره جاهلیت بود.^۴

از اختلاف تعبیر در این دو آیه ـ که در اوّلی «أمنة» بعد از «نعاس» آمد و در دومی، قبل از آن ـ، می‌توان نتیجه گرفت که در آیه مربوط به جنگ بدر، نتیجه خواب، امنیت و آرامش دانسته شده است: «النعاس أمنة»؛ و در این آیه، خواب به عنوان یکی از موارد آرامش‌بخش معرفی شده است: «أمنة نعاساً».

آمده است؛ زیرا خواب، باعث آرامش و آسودگی قوای جسمانی از خستگی و رنجی می‌شود که در هنگام بیداری، بر اثر تصرّفات نفس در بدن، عارض می‌‌شود.^۱

افزون بر آیه فوق ـ که به طور کلّی، خواب را موجب آرامش معرفی نموده است ـ، در برخی از آیات، نوع خاصی از خواب ـ که از آن با کلمه «نُعاس» یاد شده است ـ، به عنوان امدادی الهی در میدان جنگ شمرده شده است. نُعاس به معنای گرم شدن پلک چشم و سُست شدن بدن قبل از خواب است که در فارسی از آن با تعبیر «چُرت زدن» یاد می‌شود.^۲ این کلمه، دو مرتبه در قرآن آمده است: یک بار اشاره به خوابی دارد که به منظور آمادگی مسلمانان برای مبارزه با دشمن در شب قبل از وقوع جنگ «بدر» بر آنان چیره شد؛ و بار دیگر اشاره به خوابی است که در شب بعد از جنگ «اُحُد» برخی از مسلمانان را فرا گرفت و موجب تقویت روحیه آنان شد.

قرآن کریم، خواب سبکی را که در شب قبل از پیکار «بدر»، مسلمانان را فراگرفت، سبب امن و آسایش و از بین رفتن ترس آنان دانسته است:

(إذ یغَشّیکمُ النُّعاسَ أمَنَةً مِنهُ.^۳

و [یاد آورید] هنگامی را که [خداوند] به خاطر ایمنی، از جانب خود، خواب سبکی را بر شما مسلّط ساخت).^۴

«تغشیه» به معنای پوشاندن و در این‌جا کنایه از مسلّط ساختن است؛ و «أمنة» به معنای امنیت و آرامش و مفعول له «یغشیکم» است.^۵ این آیه، بیانگر آرامش‌بخشی خدا به وسیله خوابی سبک در آن شب خاص است؛ شبی که با توجّه به توان رزمی دو طرف، باید یک شب بحرانی و نگران کننده برای مسلمانان می‌شد؛ امّا به لطف و عنایت خدا، شب آرام و بی‌دغدغه‌ای برای آنها شد و به خواب خوشی فرو رفتند؛^۶ زیرا تا هنگامی که در خواب بودند، اثر ترس از ایشان منتفی شد و چون بیدار