275
روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها

طور معنا شود: «خداوند برای تو و مؤمنانِ پیروِ تو، کافی است» و یا در صورت عطف آن بر کلمه «الله»،۱ باید کفایت مؤمنان را در طول کفایت خدا و نه در عرض و عِدل آن قرار دهیم، چنانچه قبلاً نیز در مورد نصرت الهی ـ که در کنارش نصرت مؤمنان آمده بود ـ، چنین مطلبی بیان شد؛ زیرا در غیر این صورت، علاوه بر این که آیه با مبانی توحیدی منافات پیدا می‌کند، نتیجه مورد نظر نیز به دست نمی‌آید؛ چرا که توجّه به کفایت خدا در کنار کفایت مؤمنان، دیگر احساس بی‌نیازی از حمایت دیگران را به دنبال نخواهد داشت. بنا بر این، مؤمنان تنها، مظهر و ابزار لطف و کفایت الهی‌‌اند و در عالم، کفایت‌کننده‌ای جز خدا متصوّر نخواهد بود.۲

دو: اعراض

از دیگر مواضعی که در آن برای رفع نگرانی پیامبر صلی الله علیه و اله و افزایش توان او از تقویت خدا‌ ـ ‌کفایتی با تعبیر «حسب» استفاده شده است، موضع «اعراض» و روی‌گردانی مردم از پذیرش دعوت و عدم اطاعت از دستورها و فرامین ایشان است. به گزارش قرآن، روی‌گردانی و حق‌ناپذیری افراد ـ که با تعابیری چون: «اعراض۳»، «عصیان»۴ و «تولی»۵ بیان شده است ـ، برای پیامبر صلی الله علیه و اله بسیار دشوار می‌نمود و همواره ایشان به خاطر این صفت ناشایست در وجود انسان‌ها، رنج می‌بردند.۶

در اواخر سوره مبارک توبه، سخن از صفاتی همچون: علاقه شدید پیامبر صلی الله علیه و اله به ایمان آوردن مردم و رأفت و مهربانی او نسبت به مؤمنان است.۷ با وجود چنین صفات برجسته و دوست‌داشتنی‌ای که در ایشان بود، جا داشت که همه مردم عصر

1.. تسنيم، ج۱۴، ص۳۶۴.

2.. ترجمۀ تفسیر الميزان، ج‏۹، ص۱۶۰؛ التحرير و التنوير، ج‏۹، ص۱۵۳.

3.. سورۀ شورا، آیۀ ۴۸.

4.. سورۀ شعرا، آیۀ ۲۱۶.

5.. سورۀ نمل، آیۀ ۸۲.

6.. (وَإِن كَانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ ٱسْتَطَعْتَ أَن تَبْتَغِىَ نَفَقًا فِى ٱلْأَرْضِ أَوْ سُلَّمًا فِى ٱلسَّمَاءِ فَتَأْتِيَهُم بِـٔايَةٍ وَلَوْ شَاءَ ٱللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى ٱلْهُدَىٰ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ ٱلْجَاهِلِينَ) (سورۀ انعام، آیۀ ۳۵).

7.. (لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ) (سورۀ توبه، آیۀ ۱۲۸).


روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
274

بسنده بودن خدای تعالی در دو آیه بعد از آیه فوق، دوباره با همان تعبیر «حسبک الله» خطاب به پیامبر خدا صلی الله علیه و اله تکرار شده است:

(يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ.۱

ای پیامبر! خداوند و مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند، برای حمایت تو کافی است).

در آیه پیش، کفایت الهی در برابر نیرنگ دشمنان را به پیامبر صلی الله علیه و اله یادآوری می‌نمود، و به عبارتی، جهت کفایت پروردگار، مراقبت از شرّ خدعه‌گران بود؛۲ امّا در این آیه، بدون در نظر داشتن جنبه‌ای خاص، بر کفایت همه‌جانبه و کافی بودن خدا در تمامی امور، تأکید شده است.۳ هر چند با توجّه به آنچه در آیه بعد، از تشویق مؤمنان برای شرکت در جهاد آمده است، ممکن است کفایت را مربوط به جنگ بدانیم. یعنی در صورتی که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله تنها هم باشد و کسی در امر جنگ، او را یاری نکند، باز به دلیل کافی بودن خدا برای وی جای نگرانی نخواهد بود و او بی نیاز از کمک و یاری دیگران است. نقلی هم که در برخی تفاسیر در باره شأن نزول آیه وارد شده، می‌تواند مؤیّد این مطلب باشد؛ چه این که گفته شده آیه فوق هنگامی نازل شد که طائفه یهودِ «بنی قریظه» و «بنی نضیر» به پیامبر صلی الله علیه و اله گفتند: ما حاضریم تسلیم تو شویم و از تو پیروی کنیم و تو را یاری خواهیم کرد. لذا آیه بالا نازل شد و به پیامبر صلی الله علیه و اله هشدار داد که به آ‌نها اعتماد و تکیه نکند؛ بلکه تکیه‌گاه خود را تنها خدا و مؤمنان قرار دهد.۴ امّا در عین حال، عمومیت لفظ آیه به قوّت خود باقی است و همین امر برای رسیدن به این نتیجه که توجّه به بسنده بودن خدا در افزایش توان انسان در تحمّل سختی‌ها مؤثّر خواهد بود، کفایت می‌کند.

لازم به یادآوری است که برای به دست آمدن چنین نتیجه‌ای یا باید عبارت «من اتبعک...» در آیه فوق را عطف بر «کاف» خطاب در «حسبک» بدانیم۵ تا آیه، این

1.. سورۀ انفال، آیۀ ۶۴.

2.. التحرير و التنوير، ج‏۹، ص۱۵۰.

3.. التبيان فی تفسير القرآن، ج‏۵، ص۱۵۲.

4.. همان، ج‏۵، ص۱۵۲؛ به نقل از تفسير نمونه، ج‏۷، ص۲۳۴.

5.. تسنيم، ج۱۴، ص۳۶۴.

  • نام منبع :
    روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
    سایر پدیدآورندگان :
    محسن عطاءالله
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 22716
صفحه از 368
پرینت  ارسال به