سه. تکالیف الهی
در بخشی از آیات، پس از تشریع حکمی از احکام الهی، از آگاهی خدای سبحان نسبت به رفتار و کردار انسان یاد شده است. از طرح آگاهیِ پروردگار بعد از بیان احکام شرعی، می‌توان این گونه برداشت نمود که اعتقاد و توجّه به علم خدا، آسان‌کننده سختی‌های تکلیف است. لذا با اطلاع از آگاهی خدا و ثبت و ضبط تمامی حالات انسان توسط او و مأمورانش، دشواری انجام دادن دستورهای خدا و ترک معصیت او سهل، بلکه تحمّل این دشواری گوارا و شیرین خواهد شد. از این رو، در قرآن کریم پس از تشریع حکم جهاد و بیان سختی و دشواری آن، ضمن یک قاعده کلّی می‌فرماید:
(وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ.۱
خدا می‌داند و شما نمی‌دانید).
توجّه به این حقیقت در کنار احتمال خیر بودن آنچه مورد کراهت انسان است، یا شرّ بودن آنچه بدان علاقه‌مند است،۲ تمام مرارت‌ها و سختی‌های اطاعت فرمان خدا را برای انسان، سهل و گوارا می‌سازد؛ زیرا به مقتضای این قاعده، می‌داند که خداوندِ آگاه از همه چیز در هر یک از دستورهایش، مصالحی دیده است که مایه نجات و سعادت بندگان است، و به این ترتیب، بندگان مؤمن، همه این دستورها را مانند داروهای شفابخش می‌دانند و با جان و دل، آنها را می‌پذیرند.۳ علاوه بر آیه یادشده، در سه جای دیگر نیز پس از دستور به جهاد با دشمنان، بر آگاه بودن خدای متعال، تأکید شده است.۴
نمونه دیگر از تسهیل احکام از راه توجّه به علم الهی، آیات مربوط به تشریع احکام و سهام ارث است۵ که پس از تبیین آنها، علم و دانایی خدای عز و جل را
1.. سورۀ بقره، آیۀ ۲۱۶.
2.. (كُتِبَ عَلَيْكُمُ ٱلْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَّكُمْ وَعَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَيْـٔا وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَعَسَىٰ أَن تُحِبُّوا شَيْـٔا وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ) (سورۀ بقره، آیۀ ۲۱۶).
3.. تفسير نمونه، ج۲، ص۱۰۸.
4.. ر.ک: سورۀ بقره، آیۀ ۲۴۴؛ سورۀ توبه، آیۀ ۱۴ و ۱۵؛ سورۀ نساء، آیۀ ۱۰۴.
5.. سورۀ نساء، آیۀ ۱۱، ۱۲، ۳۳ و ۱۷۶.
