به یقین^۱ می‌دانیم که گفتار آنها، تو را غمگین می‌کند؛ ولی [غم مخور! و بدان که] آنها تو را تکذیب نمی‌کنند، بلکه ظالمان، آیات خدا را انکار می‌نمایند).

حزن، حالت گرفتگیِ مخصوصی است در قلب، در مقابل سرور که حالت انبساط و شادی است. به مناسبت همین گرفتگی، زمین سفت را «حَزْن» می‌گویند.^۲ این واژه اگر از «حزِن یحزَن»^۳ باشد لازم است و اگر مانند آیه فوق، از «حزَنَ یَحزُن»^۴ باشد، متعدّی است.^۵ بنا بر این، سبب حُزن پیامبر صلی الله علیه و اله، گفته‌های مشرکانی است (الذی یقولون) که از ابتدای سوره در قالب تکذیب، استهزا، اعراض، بهانه‌جویی و تهمت گزارش شده است؛^۶ امّا در مقابل خدای سبحان در بخش اوّل این آیه، با بیان علم و دانایی خویش به غم و اندوه وی از سخنان آزار دهنده کافران و مشرکان، این حزن را از قلب فرستاده‌اش می‌زداید. چنان که می‌بینید، این دلجویی و حمایت، هم با «قد»،^۷ هم با «إنّ» و استفاده از ضمیر شأن به عنوان اسم آن، و هم با «لام» در «لیحزنک» مورد تأکید واقع شده است. ناگفته نماند که بخش دوم آیه ـ که از «فإنّهم...» شروع می‌شود ـ، خود عاملی است مستقل برای تقویت روحیه ایشان که در تقویت با تبدیل مرجع بیان شد.

مورد سوم، از موارد کاربرد روش توجّه‌دهی به علم خدا، در آیات پایانی سوره مبارک حجر است.^۸ آیاتی که در آن پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله که در طول سه سال از آغاز

در قرآن کریم برای از بین رفتن این نگرانی‌ها، روش‌های مختلفی به کار رفته است که در سه جای آن، برای این منظور، از علم و آگاهی خدای تعالی نسبت به حُزن و دلتنگی پیامبر صلی الله علیه و اله استفاده شده است. مورد اوّل در سوره مبارک یس است. از آیه ۶۹ این سوره^۱ برداشت می‌شود که مشرکان، قرآن را شعر می‌پنداشتند و بر این اساس، پیامبر خدا صلی الله علیه و اله را به شاعر بودن متّهم می‌کردند. همچنین در آیه دیگری از همان سوره، از برگزیدن معبودانی غیر از خدا توسط مشرکان و اعتقاد آنان به یاری‌رسانی از معبودان خود، سخن به میان آمده است.^۲ این اتّهامات و سخنان باطل مشرکان، نگرانی و حزن پیامبر صلی الله علیه و اله را در پی داشت، به همین جهت در آیه ۷۶ این سوره پیامبر صلی الله علیه و اله از غمگین شدن به خاطر این اتّهامات و سخنان شرک‌آمیز نهی می‌شوند. البته بعید نیست مراد از «قولهم» با توجه به ذکر نشدن مقول قول، هر سخنی باشد که شأنیت اندوهگین کردن پیامبر صلی الله علیه و اله را داشته باشد، نه فقط سخنان یادشده در آیات پیشین. در هر حال، آنچه مربوط به این بحث است، مطلبی است که در ادامه آیه بیان شده است و آن این که خداوند، به تمام فعاليت‏های پيدا و پنهان كافران‏ آگاهی دارد.

(فَلَا يَحْزُنكَ قَوْلُهُمْ إِنَّا نَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ.^۳

پس سخنانشان تو را غمگين نسازد. ما آنچه را پنهان می‏دارند و آنچه را آشكار می‏كنند، می‏دانيم).

تعلیل نهی از حزن بر اقوال مشرکان به وسیله بیان علم الهی به تمامی رفتار آنان، بیانگر این است که توجّه به آگاهی خدا از عوامل رفع حزن و اندوه خواهد بود.

مورد بعدی در سوره مبارک انعام بیان شده است، آن جا که می‌فرماید:

(قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَيَحْزُنُكَ الَّذِي يَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لاَ يُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّالِمِينَ بِآيَاتِ اللّهِ يَجْحَدُونَ.^۴