در سورههای مبارک صافّات، طور و قلم نیز با بیان عباراتی همچون: (فَتَوَلَّ عَنهْمْ حَتی حِينٍ * وَأَبْصِرْهُمْ فَسَوْفَ يُبْصِرُونَ)،۱(قُلْ تَرَبَّصُواْ فَإِنیِّ مَعَکم مِّنَ الْمُترَبِّصِین)۲ و (فَسَتُبْصِرُ وَیبْصِرُونَ * بِأییکمُ الْمَفْتُونُ)۳ در کنار تهدید کافران و افترا زنندگان، از روش انتظار عذاب الهی استفاده شده است.
افزون بر آیاتی که گذشت، در گروهی از آیات از رجوع و بازگشت همه به خدا سخن به میان آمده است. این آیات نیز در مقام زنده نگه داشتن امید و انتظار فرجام انسانها بویژه دشمنان است. در سوره لقمان، توجّه به رجوع همه انسانها از جمله کفّاری که موجب اندوه پیامبر صلی الله علیه و اله شدهاند به سوی خداوند، باعث دلداری ایشان شده است:۴
(وَمَن كَفَرَ فَلَا يَحْزُنكَ كُفْرُهُ إِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ.۵
و کسی که کافر شود، کفر او تو را غمگین نمیسازد. بازگشت همه آنان به سوی ماست و ما آنها را از اعمالی که انجام دادهاند [و نتایج شوم آن]، آگاه خواهیم ساخت. خداوند به آنچه درون سینههاست آگاه است).
از مقدّم شدن کلمه «إِلَینا» بر کلمه «مَرجِعُهُم»، استفاده میشود که تنها مرجع اوست و از کلمه «مرجع» نیز استفاده میشود که مبدأ هم اوست؛ زیرا «مَرجع»، یعنی رجوع به آن چیزی که در آغاز بوده است. به علاوه «إِلَینا مَرجِعُهُم» جمله اسمیه و نشانه قطعی و حتمی بودن معاد است.۶
1.. (از آنها (كافران) روی بگردان تا زمان معيّنی، و آنان را بنگر كه خواهند ديد) (سورۀ صافات، آیۀ ۱۷۴ و ۱۷۵). این مضمون در آیات ۱۷۸ و ۱۷۹ همین سوره، تکرار شده است.
2.. (بگو: منتظر باشید كه من [نیز] با شما از منتظرانم) (سورۀ طور، آیۀ ۳۱).
3.. (و بزودی تو میبینی و آنان نیز میبینند، كه كدام یک از شما مجنوناند!) (سورۀ قلم، آیۀ ۵ و ۶). «مفتون» اسم مفعول از «فتنه» به معنای ابتلاء، و در اینجا به معنای ابتلای به جنون است (تفسیر نمونه، ج۲۴، ص۳۷۲).
4.. التحریر و التنویر، ج۲۱، ص۱۲۰.
5.. سورۀ لقمان آیۀ ۲۳.
6.. تفسیر نور، ج۹، ص۲۷۶.