155
روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها

توجّه به این واقعیت و باور آن است. وقتی انسان باور کرد که در برابر هر سختی پاداشی می‌گیرد، تحمّل آن آسان می‌شود.۱ کسی که یقین دارد در برابر تلاش خود و سختی‌ها و رنج‌هایی که بر او وارد می‌شود، اجر و مزدی دریافت خواهد کرد، هیچ گاه تلاش و زحمات خود را از دست رفته ارزیابی نمی‌کند. لذا بدون ترس و نگرانی نسبت به آینده، سختی‌های کنونی را با جان و دل می‌پذیرد. در مقابل، کسی که به دریافت پاداش اطمینان ندارد و امیدوار نیست که به آن دست یابد، بلکه احتمال می‌دهد که زحماتش پایمال شود، تلاشش را بی‌ثمر می‌بیند، در نتیجه نمی‌تواند سختی‌های کار را تحمّل کند.

مادری که سختی بارداری و مشکلات پس از آن را تحمّل می‌کند، به امید محبّت و نشاطی است که با مشاهده اموری مانند لبخند فرزند پدید می‌آید. همچنین لذّتی که انسان با خوردن غذا در ذائقه خود احساس می‌کند، موجب خواهد شد تا مشکلات تأمین غذا را به راحتی تحمّل کند. بنا بر این، می‌توان گفت که پاداش و امید به دریافت آن در آینده، منبع تقویت کننده‌ای است که توان انسان و انگیزه او را در زمان ورود سختی افزایش می‌دهد و هر چه پاداشْ بزرگ‌تر باشد، اثر تقویتیِ آن نیز بیشتر خواهد بود. پس اگر این اطمینان‌دهی از طرف خدایِ صادق الوعد و نسبت به پاداشی غیر قابل وصف که در خیال هم نمی‌گنجد، انجام پذیرد، هیچ سختیِ دنیوی‌ای نمی‌تواند شیرینیِ این انتظار را به تلخی تبدیل کند. از این رو، در قرآن کریم هنگامی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله از طرف خداوند، به انجام دادن اموری سخت و دشوار مأمور می‌شود، بر ضایع نشدن اجر نیکوکاران، تأکید می‌گردد:

(وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ.۲

و شکیبایی کن؛ که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نخواهد کرد!).

در این آیه ـ که پس از دستور به پايداری بر دين، پرهيز از طغيانگری، تكيه نكردن بر ستمگران و اقامه نماز، بیان شده است ـ،۳ از صابران با عنوان نیکوکاران

1.. ر.ک: مبانی و عوامل شادکامی در اسلام با رویکرد روان‌شناسی مثبت‌گرا، ص۲۶۵.

2.. سورۀ هود، آیۀ ۱۱۵.

3.. (فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَ مَن تَابَ مَعَكَ وَ لَا تَطْغَوْا... * وَ لَا تَرْكَنُوا إِلَى ٱلَّذِينَ ظَلَمُوا... * وَ أَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ طَرَفَىِ ٱلنَّهَارِ وَ زُلَفًا مِّنَ ٱلَّيْلِ...) (سورۀ هود، آیۀ ۱۱۲ ـ ۱۱۴).


روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
154

بلکه مراد، پیروزی حقیقی یعنی غلبه و استیلای مکتب توحیدی است؛۱ چه این که در طول تاریخ، بسیاری از انبیای الهی و مؤمنان حقیقی به شهادت رسیدند و در ظاهر، با شکست مواجه شدند؛ امّا توانستند اهداف خود را در دنیا پیش ببرند.۲

در پایان به این نکته اشاره می‌شود که فرق روش نصرت ـ ‌انتظاری با فرج ـ ‌انتظاری در این است که در این جا نگرانی، از احساس ناتوانیِ فرد است که انتظار نصرت قطعیِ الهی آن را از بین می‌برد و او را امیدوار می‌سازد؛ ولی در تقویت فرج ـ ‌انتظاری، نگرانی، از احساس پایدار بودن سختی بود که اعتقاد و انتظار گشایش، موجب رهایی از آن احساس می‌شد. به تعبیر دیگر، از دو بُعد متفاوت می‌توان به مشکل نگاه کرد: یک‌بار از حیث دائمی بودن و پایان‌ناپذیری آن و یک‌بار از جهت ناتوان بودن فرد و شکست پذیری او. همچنین، تقویت فرج ـ ‌انتظاری روشی است عام و قابل اجرا در تمام سختی‌ها؛ امّا تقویت نصرت ـ ‌انتظاری، بیشتر در سختی‌های میدان مبارزه و جایی که دشمنیِ دشمنان برای انسان ایجاد مشکل می‌کند، کاربرد دارد.

۴. تقویت «پاداش ـ ‌انتظاری»

مراد از این روش، انتظار دریافت پاداش برای صبر بر مشکلات است. انجام دادن هر کاری بدون مزد، غیر قابل تحمّل است؛ امّا اگر کارها با اجر و پاداش، همراه باشند، حتی کارهای سخت و طاقت‌فرسا، قابل تحمّل خواهند بود.۳ رنج بی حاصل، تنش‌زا و دردآور است. اگر موقعیت ناخوشایند این چنین ارزیابی گردد که هیچ ثمری ندارد و پاداشی در کار نیست، تحمّل‌ناپذیر می‌گردد. یکی از تصوّرات انسان، آن است که سختی‌ها بی‌پاداش ‌اند و همین ارزیابی بر میزان فشار روانی می‌افزاید. این در حالی است که سختی‌ها و گرفتاری‌های اهل ایمان، دارای اجر و ثواب است. وجود این واقعیت، کاهنده فشار روانی است؛ امّا آنچه موجب کاهش فشار روانی می‌گردد،

1.. ر. ک: تفسير نمونه، ج‏۱۹، ص۱۸۹.

2.. نمونۀ روشن این پیروزی، در واقعۀ کربلا و قیام امام حسین علیه السلام به چشم می‌خورد که ایشان با یارانش به شهادت رسیدند؛ امّا توانستند هدف خود یعنی زنده کردن اسلام و نجات جامعۀ اسلامی از سقوط و نشان دادن چهرۀ واقعی بنی امیه را تحقّق بخشند.

3.. رضایت از زندگی، ص۳۱۰.

  • نام منبع :
    روش‌های توان‌افزایی در سختی‌ها
    سایر پدیدآورندگان :
    محسن عطاءالله
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 22532
صفحه از 368
پرینت  ارسال به