۶. بردباری

روحية رفق و مدارا، فرو بردن و کنترل خشم و عدم آشفتگي و سراسيمگي در برخوردهاي اجتماعي با مردم، از شاخص‌هاي مهم تربيت ديني است.^۱ اين روحيه، هرگز به معناي انفعال، سازش يا عدول از موازين شرعی و ارزش‌های اخلاقی نيست؛ بلکه به معنای مدارا با برادران دینی و نزدیکان و عدم سختگیری در تعاملات اجتماعی است‌. رفق و مدارا و توان خویشتنداری در همه‌ حال، احساس امنیت و آرامش را در اطرافیان ایجاد مي‌کند و آرامش ذهنی و فکری را در آنان حکم‌فرما می-سازد. در این حالت، نگرانیِ پرخاش و تندیِ غیر قابل پیش‌بینی و خروج از حدّ اعتدال، تحقّق نمی‌یابد؛ بلکه این اطمینان به دست مي‌آيد که حتّی اگر از آنان اشتباهی سر زد، با بزرگواری و متانت و بدون تضییع حرمت و آبرو با آنان برخورد خواهد شد. لذا امام عسكري علیه السلام می‌فرماید :
مَن كانَ الوَرَعُ سَجيَّتَهُ وَالكَرَمُ طَبيعَتَهُ وَ الحِلمُ خَلَّتَهُ كَثُرَ صَديقُهُ وَالثَّناءُ عَلَيهِ.^۲
هر کس پرهیزگاری، پیشه‌اش و بخشش، طبیعتش و بردباری‌، جامه‌اش باشد، دوستان و ثناگویانش بسیار خواهند بود.
امّا کسی که رفتارش قابل پیش‌بینی نیست و هر لحظه، احتمال پرخاش و تندی او وجود دارد، دوستان فراواني نخواهد داشت. علّت این

وفاداری از سوی یک طرف برای طرف مقابل، روحیه‌بخش است و علاقه او را به دوست باوفایش دو چندان می‌کند. پس کسی که از این ویژگی برخوردار باشد، در حقیقت، محبّت اطرافیان را به خود جلب کرده و بر دوستی آنان نسبت به خودش افزوده است، آن گونه که امام علی‌ علیه السلام در بیانی کوتاه و زیبا می‌فرماید:
سَبَبُ الايتِلافِ الوَفاءُ.^۱
وفاداري، عامل اُلفت گرفتن [انسان‌ها با هم] است.
برای تصدیق بیشتر، مشاهدة تنهایی و انزوای اجتماعی افراد خون‌سرد و بی‌وفا راه‌گشاست. شاید با افرادی که در تعاملاتشان خون‌سردند، رو به رو شده باشید. برای این افراد، تداوم و تحکیم ارتباط صمیمی با دوستان و نزدیکان، چندان اهمیتی ندارد و از این که مدّتی از دوست خود بی‌خبر باشند، هیچ گونه نگرانی‌اي به آنها راه پیدا نمی‌کند. همچنین اگر ارتباط دوستی قطع شود، عکس العملی از آنان مشاهده نمی‌شود و ابراز ناراحتی نمي‌کنند. به راستی این افراد چگونه انسان‌هايي هستند؟ رجوع به وجدان درون خود، به روشنی این مطلب را برای هر انسانی آشکار می‌سازد که وفاداری اطرافیان برای هر انسانی، مهم است و به ایجاد محبّت و صمیمیت بیشتر مي‌انجامد. به همین دلیل، انسان‌های وفادار اگر در وفاداری‌شان افراط و مبالغه نکنند و اندازه را نگاه دارند، همواره محبوب اند. از سوی دیگر، خون‌سردی در رفتارها و بی‌وفایی همچون بیماری مزمن و واگیردار، سردی و بی‌وفایی را منتقل مي‌کند و اُنس و اُلفت و صمیمیت را می‌بَرَد و گرمی محبّت را به سردی مبدّل می‌سازد.