بر این، احساس کمبودی‌اي که بخشیده شده در خود می‌یابد، به اندازة کافی بر او فشار می‌آورد و منت‌گذاری می‌تواند او را تا سقوط پایین بکشد و زمینه را برای طغیان او فراهم آورد.
قرآن کریم در آیات متعدّد، احسان و انفاق مؤمنان را به نفع خودشان می‌داند و باب امتنان را از ابتدا می‌بندد.^۱ بر این اساس، اگر قرار بر امتنان باشد، کسی که سزاوار است منّت بگذارد، دریافت کنندة بخشش است، نه بخشنده.
همانگونه که اشاره شد، یکی از پیامد‌های بخشش و گشاده‌دستی، نه تنها استمرار و تعمیق دوستی برادران ایمانی است، بلکه از دشمنی دشمنان و بدخواهان می‌کاهد و آنان را از بدگویی او منصرف می‌سازد و در نتیجه، انسان بخشنده را از نیش زبان و قلم و رفتارشان در امان می‌دارد.

۵. وفاداری

آیا تا به حال پيش آمده است که دوستی و محبّت خود را در عمل، به نزدیکان خود ثابت کرده باشیم؟ آیا اتفاق افتاده است که بی‌خبری از یکی از دوستان برای مدّت کوتاه، ما را بر آن سازد تا گوشی تلفن را برداريم و با او تماس بگیریم و علّت غیبتش را برای مثال در محل کار یا در کلاس درس جویا شویم و نگرانی خود را از عدم حضورش و نیز دلتنگی خود را از عدم دیدارش جویا شویم؟ و سرانجام آیا شده است که سراغی از دوستان قدیمی خود بگیریم؟ این گونه رفتارها همگی نشانة وفاداری است و نقش بسیار مهمی در جهت افزایش محبّت و تحکیم روابط ایفا می‌کند؛ زیرا

دینی شده، زیان بزرگ‌تری بر او وارد می‌شود. یعنی او در مقابل خدمت مادّی‌اي که دریافت کرده، آبرویش را در گروِ این دستگیری گذاشته است. بنا بر این، با وجود امتنان، در برابر چیزی که از دست مي‌دهد، شی‌ء ارزنده‌ای به او داده نشده است. از این رو، خداوند از مؤمنان می‌خواهد به گاه بخشش، با منّت و اذیت، کار خویش را تباه نکنند.^۱ این رفتار، همانند ریاکاری است که اعمال عبادی را از میان می‌بَرَد و آن را بی‌ارزش و پوچ می‌کند.
نکتة دوم: بخشندگی، از جملة فضایل اخلاقی انسانی است که هم به بخشنده و هم به بخشیده شده، نفع می‌رساند. یعنی از یک سو نیاز روانی و عاطفیِ بخشنده را برطرف می‌سازد و او را به آقایی می‌رساند و احساس خوشایند رضایت در او می‌آفریند؛ و از سویی دیگر، نیاز مادی بخشیده شده را مرتفع می‌سازد. البته اگر بگوییم نفعی که بخشنده می‌بَرَد، بسیار بیشتر از طرف مقابل است، به گزاف سخن نگفته‌ایم؛ زیرا بخشنده، احساس می‌کند که عمل او جلوه‌ای از مهر و محبّت الهی است. پس اگر عملش را برای خشنودی پروردگار به انجام رسانده باشد، ارزش رشد معنوی‌اي که بدان دست یافته و تقرّبی که به خداوند متعال یافته، با هیچ چیز برابری نمی‌کند؛ و اگر عملش را برای خدا انجام نداده باشد، در آن صورت نیز به سروری در جامعه دست مي‌يابد و از نظر عاطفی، خشنودی از عملش او را به آرامش درون می‌رساند. در حالی که بخشیده شده، احساس نوعی نقص در خود می‌کند و نگران است که مبادا به خاطر این بخشش، آبرویش بر باد رَوَد. بنا