بین یک فرد و حکمت، نعمت، عالم است و جاهل، بین آن، بدبخت است.
یعنی اگر فردی نسبت به علوم رایج زمانه خود و بخصوص اوضاع و احوال زمانه خود، جاهل باشد، این جهل، موجب شکست در زندگی می‌‌شود و سرانجام نیز موجب وارد شدن غم و اندوه و سختی در زندگی می‌گردد. مهم‌ترین متعلَّق دانش در روایات اسلامی، دانش دین است؛ یعنی درک حق و باطل، و شناخت خدا و معارف الهی.
علاّمه طباطبایی، در تفسیر المیزان، در باره دانش دین می‌‌گوید:
معنای آن نوعی از اِحکام و اتقان یا نوعی از امر استوار مُتقن است که در آن، رخنه و ضعفی مشهود نباشد و کاربرد آن، قطعاً شامل معلومات عقلی حق و درست، بطلان‌ناپذیر و دور از کذب می‌‌شود.^۱
با این تبیین، منظور از عالم و جاهل نیز در این روایت، مشخّص می‌‌گردد.

ب. نکوهش غفلت

از سوی دیگر، غفلت نیز نکوهش شده و عامل شقاوت، دانسته شده است. اسلام، نه تنها به تحصیل دانش، توصیه کرده و آن را با سعادت و شقاوت، گِرِه زده است، کوتاهی و غفلت را نیز جایز نشمرده است. البته غفلت می‌‌تواند به دو صورت، نمایان گردد. ابتدا، غفلت از کسب دانش و بعد، غفلت پس از تحصیل دانش است؛ یعنی کسی حق ندارد در روز جزا بگوید: «من، دانش را دوست داشتم؛ امّا امور زندگی و مشکلات،

۱. حوزه شناخت

منظور از حوزه شناختیِ ایمان، ارزش و جایگاه شناخت در ایمان است. اسلام، در هیچ دوره‌ای، کسی را به اجبار، وادار به پذیرش اسلام نکرده است و اساساً پذیرش اجباری اسلام، ارزشی ندارد. حتّی کسانی که ظاهراً اسلام را می‌پذیرند، امّا در دل به آن معتقد نیستند، شدیداً مورد نکوهش قرار گرفته‌اند.
البته اسلام، تشویق به شناخت حق را هیچ گاه کم‌رنگ نکرده است، به گونه‌ای که دانش در فرهنگ اسلامی، جایگاه بسیار ارزنده‌ای دارد که هم در فرهنگ قرآنی، و هم در فرهنگ روایی، کمتر مفهومی به این اندازه، از چنین جایگاهی برخوردار است. لذا توصیه به دانش و دانستن، در متون اسلامی بسیار پُربسامد است. به جهت تطویل کلام، از آوردن این آیات و روایات، خوداری می‌‌شود و تنها به بخشی از احادیث که با بحث سعادت نیز همخوانی دارند، خواهیم پرداخت.

الف. نکوهش جهل

کمتر مذهب یا آیینی به اندازه اسلام، مشوّق دانش و نکوهش‌کننده جهل بوده است و علّت آن نیز آن است که قوام اسلام و نقطه عزیمت آن، آگاهی و شناخت است. لذا به همان مقدار که دانش اهمّیت دارد، نادانی نیز مورد مذمّت قرار گرفته است، به گونه‌ای که در بعضی از روایات، از انسان جاهل به عنوان انسان بدبخت، یاد شده است. امام صادق علیه السلام در این باره می‌‌فرماید:
بین المرء و الحکمة نعمة العالم و الجاهل شقی بینهما.^۱