(الم، ذالک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین الذین یومنون بالغیب).^۱
طبق این آیه، قرآنْ هدایت‌کننده پرهیزگاران است که یکی از اوصاف آنها، این است که به غیب، ایمان می‌‌آورند؛ یعنی اگر فردی به غیب، ایمان نیاورد، جزو پرهیزگاران نیست و لاجرم، قرآن نیز نمی‌تواند نسبت به آن فرد، نقش هدایتگرانه داشته باشد. پس در واقع، تفاوت انسان‌های مؤمن و غیر مؤمن، در همین نکته، نهفته است و توجّه نداشتن به این نکته، بسیار مشکل‌ساز خواهد بود.
اکنون، احادیث در باره سعادت را در بخش ایمان، مرور می‌‌کنیم تا با فضای آنها، بیشتر آشنا شویم. در روایات، به طور مستقیم و مستقل به واژه «ایمان»، به عنوان عامل سعادت، اشاره نشده است؛ امّا مجموعه‌ای از عوامل وجود دارند که به نظر می‌‌رسد که ذیل جامع ایمان، قابل جمع‌اند.
ما احادیث مربوط به این عوامل را در سه حوزه، طبقه‌بندی کرده‌ایم که عبارت است از:
الف. حوزه شناخت (اعتقاد صحیح، مثل توحید، نبوّت، معاد و امامت)
ب. حوزه رفتار (نافرمانی خدا نکردن، مثل ضایع نکردن حدود الهی، معصیت نکردن، پیروی نکردن از هوای نفس، دین را به دنیا نفروختن، ریاکار نبودن و ظلم نکردن)
ج. حوزه عاطفه (راضی بودن به قضای الهی، ترس از خدا، پرهیزگاری، اخلاص و...).
اینک، روایات مربوط به هر یک از این حوزه‌ها را به صورت اختصاصی و به تفصیل، بیان می‌کنیم.

ایمان

ایمان و شعبه‌های آن، به عنوان بخش مهمّی از مباحث سعادت، قابل بررسی هستند؛ چرا که در فرهنگ اسلام، سعادت، بدون اعتقاد صحیح و ایمان، ممکن نیست. مباحثی که تا کنون مطرح نمودیم، عمدتاً به شئون دنیایی مربوط بود؛ امّا در همان موارد نیز صفاتی ذکر شده بود که ابعاد اُخروی و معنوی را در مصادیق سعادت، داخل می‌‌نمود. این شیوه، در فرهنگ اسلامی بسیار حائز اهمّیت است؛ یعنی اگر امور دنیایی با توجّه و نیّت تقرّب به خدا انجام گیرند، می‌توانند بُعد اُخروی پیدا نمایند و عبادت، محسوب گردند. درک این معنا، با توجّه به فرهنگ اسلامی که دنیا را مزرعه آخرت می‌‌داند، خیلی دشوار نیست.
امّا زیرشاخه‌های ایمان، چنین حالتی را ندارند و معمولاً به طور مستقیم، به ابعاد معنوی مربوط هستند. تفاوت دین اسلام با بسیاری از آیین‌ها و فلسفه‌های انسانی، آن است که چون خدای متعال، به همه هستی تسلّط کامل دارد، لذا خیر و برکت و شادی را بر اساس ملاک‌های واقعی بیان می‌‌فرماید و از آن جا که دنیا و آخرت، امتداد یک وجود هستند، از نگاه الهی، زندگی چیز بیشتری نیست و سعادت دنیا و آخرت نیز قابل تفکیک نیستند، در حالی که آیین‌های غیر الهی و ... ، تنها قادر به درک حوزه دنیا هستند و فقط ادیان آسمانی می‌‌توانند اخباری را از آخرت و دنیای غیر مادّی بدهند و عموم مردم، به صورت عادی، قادر به آگاهی نسبت به آنها نیستند. امّا چون به خداوند و پیامبر او ایمان دارند، می‌‌توانند به گفته آنها در باره آخرت و سعادتمندی در آخرت، ایمان داشته باشند: