یکدیگر است. بررسی احادیث، نشان می‌دهد که سعادت دنیوی و اُخروی، دو مسئله جدا از یکدیگر نیستند؛ بلکه کاملاً با هم ارتباط تنگاتنگ داشته، بر هم تأثیرمی‌گذارند. این مسئله، از اصول اساسی در مفهوم سعادت است که کمتر مورد توجّه، قرار می‌گیرد. به لحاظ روش شناختی، این اصل در هیچ روایتی، مورد تصریح قرار نگرفته است؛ امّا معمولاً روایات حوزه سعادت دنیوی، قیدی دارند که آنها را در راستای آخرت، قرار می‌دهد. این، موجب به وجود آمدن این اندیشه می‌گردد که دو سطح سعادت، با یکدیگر مرتبط بوده، بیگانه از یکدیگر نیستند. لذا در مرحله نخست، از آن می‌توان چنین استفاده کرد که سطوح سعادت با هم ارتباط دارند. سپس آنچه اهمّیت بیشتری می‌یابد، الگوی تأثیرگذاری این دو سطح بر یکدیگر است. پرسش این است که: اگر این دو سطح بر یکدیگر تأثیرگذارند، نحوه تأثیرگذاری، به چه شکلی است؟
بررسی احادیث، نشان می‌دهد از آن جا که دنیا، مزرعه آخرت است، سعادت دنیوی، بستر و زمینه کسب سعادت اُخروی است و از آن جا که سعادت اُخروی، هدف نهایی است، جهت دهنده به سعادت دنیوی نیز هست.
بررسی مجموع آیات و روایات در باره سعادت، نشان می‌دهد که هر چند اسلام، سعادت دنیوی را با همان معیارهای مادّی‌اش به رسمیت می‌شناسد؛ امّا آن را در جهت تأمین سعادت اُخروی تعریف می‌‌کند و از اموری که سعادت اُخروی را تهدید می‌کنند، دوری کرده، آن را ضدّ سعادت می‌داند. لذا در روایات این بخش، معمولاً قید یا نکته‌ای وجود دارد که عوامل مادّی سعادت را از اطلاق خود، خارج کرده، به آنها جهت می‌دهد. هنگام بررسی دقیق روایات این بخش، این مسئله به خوبی روشن می‌‌شود.

کسى که دنیاى خود را به خاطر آخرتش و یا آخرت خود را به خاطر دنیایش، رها کند، از ما نیست.
و در حدیث دیگری، رسول خدا صلی الله علیه وآله می‌فرماید:
خَیرُکم مَن لَم یترُک آخِرَتَهُ لِدُنیاهُ، ولا دُنیاهُ لاِخِرَتِهِ.^۱
بهترینِ شما، کسى است که نه آخرتش را به خاطر دنیایش، و نه دنیایش را به خاطر آخرتش، رها کند.
لذا ایشان، بهترین فرد را کسی می‌داند که نه دنیا را به خاطر آخرت، ترک کند و نه آخرت را به خاطر دنیا؛ بلکه باید از هر دوی آنها استفاده نماید.^۲ به همین جهت، آن حضرت، کوشاترینِ مردم را کسی می‌داند که به هر دو سطح بپردازد.^۳ بر این اساس، اسلام، سعادت تک‌ْسطحی را نمی‌پذیرد، حتّی اگر سطح اُخروی باشد.

الگوی رابطه سطوح سعادت با یکدیگر

نکته بسیار مهمّ دیگری که تعیین کننده فهم احادیث در باره این موضوع است، پیوستگی و در هم تنیدگی هر دو سطح سعادت با