نمی‌خورد؟ شاید علّت آن، بدیهی و روشن دانستن معنای سعادت و شقاوت ‌‌باشد. شهید مطهّری، در این باره می‌‌نویسد:
هر چند، ابتدا به نظر می‌آید که کوشش در بیان معنا و در تعریف سعادت، از قبیل توضیحِ واضحات است؛ امّا تدریجاً روشن خواهد شد که تعریف صحیح سعادت، بسیار دشوار خواهد بود. این دشواری، از آن جا پیدا می‌شود که سعادت، با اموری از قبیل لذّت، آرزو، موفّقیت و رضایت، بستگی کامل دارد.^۱
البته سعادت با معانی دیگری، از قبیل فلاح، کمال و خیر نیز ارتباط دارد که این ارتباط، تعریف سعادت را دشوارتر نموده است.
به هر حال، مطلوبیت مفهوم سعادت در همه آیین‌ها و ادیان، محرز است و همان طور که اشاره شد، احتمالاً جزو پرسش‌های بنیادین و فطری انسان‌ها باشد. لذا هنر پیامبران و فیلسوفان، مشخّص کردن مصادیق سعادت است. مصباح یزدی در این باره می‌نویسد:
باید بگوییم اختلاف اساسی نظام‌های اخلاقی، به لحاظ مفاهیم کلّی نیست، بلکه بیشتر به مصادیق آن مفاهیم کلّی مربوط می‌‌شود؛ یعنی هر انسانی به طور کلّی، فطرتاً طالب سعادت است و هیچ گاه، این خواست را نمی‌تواند از خود سلب کند و می‌‌توان گفت که این حقیقت را همه نظام‌های اخلاقی، پذیرفته‌اند و بر آن، اتّفاق نظر دارند و اختلاف میان نظام‌های گوناگون اخلاقی، متوجّه تشخیص مصداق سعادت خواهد بود.^۲

معنای شقاوت

از آنچه گفتیم، معنای «شقاوت (بدبختی)» نیز روشن می‌گردد. در تعریف سعادت، از ضدّ آن، شقاوت، استفاده شد و در تعریف شقاوت نیز از ضدّ آن، سعادت. ابن فارِس می‌گوید:
شقو، أصل یدلّ علی المعاناة و خلاف السهولة، و السعادة و الشقاوة خلاف السعادة.^۱
فیّومی نیز شقاوت را چنین تعریف کرده است:
شقی یشقی شقاء، ضدّ سعد.
اگر شقاوت، نقطه مقابل سعادت باشد، می‌‌توان گفت که فرد دارنده آن از هر نیکی پایداری و همچنین شادی‌ای، بی‌بهره است.

سعادت، در قرآن و حدیث

برای درک معنای سعادت از دیدگاه قرآن و حدیث، نخست باید با رویکردی کلّی، همه روایات را بررسی کرد. این کار، دیدی کلّی از موضوع به دست می‌دهد که برای پژوهشگر، از اهمّیت خاصّی برخوردار است.
سپس باید به دنبال روایاتی بود که مفهوم سعادت را معنا کرده‌اند. در بررسی روایات مربوط به سعادت، گزاره‌ای که مستقیماً و صریحاً به تعریف سعادت پرداخته باشد، به دست نیامد. به تناسب تضاد، روایات مربوط به شقاوت هم مورد استفاده قرار گرفت که باز، گزاره تعریف کننده‌ای به دست نیامد.
سؤالی که پیش می‌آید، این است که: چرا برای مفهومی به این اهمّیت، تعریف روشنی، نه در کتب لغت و نه در احادیث، به چشم