معنای برکت

معجم مقاییس اللّغة «برک»را ریشه برکت دانسته و معنای آن را «ثبات هر چیزی» دانسته است، خلیل، برکت را به «فزونی و رشد»، معنا کرده است. قاموس اللّغة، برکت را به معنای «رشد و افزایش»، دانسته است و مجمع البیان هم آن را «ثبات خیر به سبب رشد آن»،^۱ معنا کرده است. از ابن عبّاس، نقل شده که برکت، به معنای «فراوانی در هر چیز» است.^۲

معنای خیر

در معجم مقاییس اللغة آمده که اصل واژه خیر، در اصل به معنای «گرایش و تمایل» است، بر خلاف «شر»، و از این رو، بدان «خیر» گفته شده است که همگان به آن گرایش دارند.^۳ این واژه، در لسان العرب، هم به معنای نیکی و هم به معنای تفضیلی آن، آمده است.^۴

معنای سُرور

لسان العرب، سرور را به معنای «فرح (شادی)» آورده است. همچنین، به نقل از جوهری، سُرور را نقیض «حزن» دانسته است.
نتایج بررسی‌های اوّلیه لغوی، نشان دهنده آن است که سعادت، یعنی خیر، سُرور و برکت، به این معنا که سعادت، به چیز خوب و مثبتی می‌گویند که از ثبات و فراوانی برخوردار بوده، همراه با شادی باشد: سعادت = (خوبی + شادی)* پایداری.

ابن منظور نیز با استفاده از واژه «یُمن» و همچنین واژه‌های ضدّ آن (نحوست و شقاوت)، سعادت را چنین تعریف می‌کند:
السعد، الیمن و نقیض النحس، و السعودة خلاف النحوسة، و السعادة خلاف الشقاوة.^۱
سعادت، یعنی برکت که نقیض آن، نحس است. معنای سعودت، بر خلاف نحوست است و معنای سعادت نیز بر خلافِ شقاوت است.
خلیل بن احمد فراهیدی نیز با استفاده از روش تضاد، به تعریف سعادت پرداخته و می‌گوید:
السعد نقیض النحس فی الأشیاء، یوم سعد و یوم نحس.^۲
سعد، نقیض نحس در همة چیز است [و بر همین اساس، می‌گویند:] «روز سعد» و «روز نحس».
طُرَیحی نیز با استفاده از همین روش، می‌گوید:
السعادة، خلاف الشقاوة، و منه: سعد الرجل فی دین أو دنیا، خلاف شقی. فهو سعید و الجمع السعداء.^۳
سعادت، مخالف شقاوت است. از همین نوع [معنا] است که می‌‌گویند فرد، در دین یا دنیایش، سعادتمند شد، بر خلاف بدبخت. پس او سعادتمند شده است. جمع آن هم «سعداء» است.
از مجموع مطالبی که کتب لغت آورده‌اند، نتیجه گرفته می‌شود که سعادت، از سه مؤلّفه «برکت»، «خیر» و «سُرور»، تشکیل شده است. برای تبیین بیشتر معنا، باید این واژه‌ها را نیز به اختصار، بررسی کنیم: