در تعریف به دست آمده از قرآن و حدیث در باره سعادت، تفاوت چندانی با مفهوم لغوی آن ـ که ذکر شد ـ ، دیده نمی‌شود، به این معنا که اسلام نیز سعادت را خیر دائمِ همراه با شادی و سُرور، معرّفی می‌‌نماید. تنها تفاوت موجود، در مصادیق خیر و چگونگی دوام آنهاست. اسلام، خیر را به دنیوی و اُخروی، توسعه می‌‌دهد؛ یعنی خیر و شادی در اسلام، از دنیا تا آخرت، امتداد دارد. اسلام، این مسئله را با معرّفی مصادیق سعادت، تعریف می‌‌کند. پس تعریف اسلام از سعادت، «خیر و شادی دائم در دنیا و آخرت» است.
در ادامه بحث، به معرّفی مصادیق سعادت می‌‌پردازیم و ابتدا، سطوح سعادت را معرّفی کرده، در ذیل آن، مصداق‌های ریزتر را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

سطوح سعادت

یافته بسیار مهم این بررسی، آن است که سعادت در معارف اسلام، «دوسطحی» است: دنیوی و اُخروی. هر کدام نیز به تناسب ماهیت خود، عواملی دارند. این سطح‌بندی، معلول واقعیت حیات انسانی است. حیات انسان، دو سطح دنیوی و اُخروی دارد. لذا سعادت او نیز دوسطحی خواهد بود و به تناسب هر سطح، عوامل خاصّی نیز خواهد داشت. معلوم می‌شود که اسلام، نه به بهانه آخرت، سعادت دنیوی را فراموش کرده است، و نه به بهانه دنیا، سعادت اُخروی را. امام صادق علیه السلام در این باره می‌فرماید:
لَیسَ مِنّا مَن تَرَک دُنیاهُ لِآخِرَتِهِ، وَ لا آخِرَتَهُ لِدُنیاهُ.^۱

به همین جهت، بیشتر روایات نیز به عوامل رسیدن به سعادت و مصادیق آن پرداخته‌اند. در چنین مواردی برای مشخّص ساختن تعریف، باید به سراغ مصادیق رفت و از لا به لای آنها، تعریف را مشخّص ساخت.
بررسی علمی مصادیق سعادت، پیچیدگی خاصّ خود را دارد؛ چرا که با طیف گسترده‌ای از موارد، رو به رو هستیم که گاه در نگاه نخست، تفاوت‌های بسیاری با یکدیگر دارند. از این رو، شیوه بررسی از اهمّیت خاصّی برخوردار است.
در این بررسی، حدود ۴۴۰ روایت، مورد مطالعه قرار گرفت که طیف وسیعی از عوامل دستیابی به سعادت را شامل می‌‌شوند. در نخستین مرحله، باید این موارد را طبقه‌بندی نمود تا فهم آنها آسان‌تر گردد و منطق دین، در باره سعادت، روشن‌تر شود.
از این مجموعه، ۳۳ روایت، در مورد مصادیق سعادت یا شقاوت دنیوی است، سی روایت، به اسباب شقاوت، پرداخته است،۱۶۵روایت، به اوصاف افراد سعادتمند، پرداخته است، یکصد و ده روایت، به اوصاف افراد شقی پرداخته است و پنجاه روایت نیز در مورد اسباب تحصیل سعادت و مسائل متفرّقه دیگر است.
از بین ۴۴۰ روایت موجود، تنها ۳۸۸ روایت برای بحث ما، مفید واقع شد که در ادامه، به بررسی آنها می‌پردازیم.
برای ورود به بحث، تعریفی اجمالی، بر اساس روایات، ارائه می‌‌گردد تا خوانندگان گرامی، بعد از رؤیت مصادیق سعادت ـ که احادیث آن، ذکر شده است ـ ، قضاوت نمایند.