انسان است. از اين رو، او هرگز روشنگرى دشمن را فرو نمى گذاشت و براى هدايت آنان، هيچ فرصتى را از دست نمى داد. امام، در اوج شعله ورى آتش جنگ و رويارويى نيروها نيز به هدايت دشمن مى پرداخت و مكرّر، اقامه حجّت مى كرد تا جنگ درنگيرد. بارى، جنگ در سيره علوى، جز در هنگام ضرورتْ شكل نمى گرفت.

ه ـ نيايش در هنگام جنگ

در سيره علوى، ابعاد معنوى و گسترش روح معنويت در انسان و جامعه انسانى، بر هر چيز ديگر، مقدّم است. امام، ايجاد و گسترش اين حالت را در اوج نبرد نيز فراموش نمى كرد. چون صف ها آراسته مى شد و نيروها آماده درگيرى مى شدند، امام سخن مى گفت و با سخنانى روشنگر، مى كوشيد تا فتنه را خاموش كند؛ امّا سود نمى بخشيد و خيره سرى دشمن، جنگ را ناگزير مى ساخت. امام، در هنگام جنگ، به نيايش مى پرداخت، ياد خدا را در دل ها زنده مى كرد و با زمزمه هاى عارفانه، فضاى سپاه خود را عطرآگين مى ساخت و از خدا استمداد مى جست. بدين سان، جهاد و نبردش نيز مقدمه حبّ الهى بود و زمينه نزديك شدن به خدا، و گامى در جهت تحقّق آرمان هاى الهى و ارزش هاى انسانى. محتواى دعاهاى امام در نبرد و مضمون نيايش هاىِ آن بزرگوار، بر آنچه آمد، دليلى است روشن و بسى قابل تأمّل.

و ـ شروع كردن جنگ در بعد از ظهر

امام، از هر راهى و با هر تمهيدى مى كوشيد تا جنگ، كم ترين ضايعه را داشته باشد و تا آن جا كه ممكن است، پس از ناگزيرى از نبرد، كسانِ اندكى كشته شوند. بدين سان، امام مى كوشيد تا نبرد، بعد از ظهر آغاز شود، تا با فرا رسيدن شب، جنگْ دامن برچيند و در نتيجه، خونِ كم ترى ريخته شود و جنگجويان، زودتر باز گردند و فراريان از صحنه، بتوانند بگريزند.

نسازند، اجساد را مُثله نكنند و ... اينها و جز اينها در سيره جنگى علوى، نشان دهنده اين است كه جنگاورى در سياست آن بزرگوار، استثناست و تأكيد بر ارزش هاى انسانى و گسترش آن قاعده.

ب ـ دعوت نكردن به جنگ

على عليه السلام بر رزم آورى، استوار گامى، ميداندارى، شورآفرينى و دشمن شكنى نيروهايش تأكيد مى كرد و از هر جهت، آنان را براى رزم، آماده مى ساخت؛ امّا بدانها تأكيد مى كرد كه هرگز در برابر دشمن، هماوردجويى نكنند و صلاى «هل مِن مبارز؟» ـ كه شيوه اى بود براى رعب آفرينى ـ ، در ندهند. به واقع، اين نيز ادامه همان سياست مخالفت با ستيزه جويى است. امام، تنها سفارش مى كرد كه چون دشمن هماورد جُست و همرزم طلبيد، براى جلوگيرى از خيره سرى خصم، ميدان را خالى نكنند.

ج ـ مصونيت سياسى فرستادگان دشمن

اسلام، آيينى است جهانى و آموزه هاى آن، جهان شمول و زمان شمول، و بدين سان، سياست هايى جهانى و بين المللى را نيز رقم زده است. در اسلام، در رويارويى هاى نظامى و سياسى، نمايندگان سياسى كشورهاى بيگانه و فرستادگان دشمن (گرچه در اوج هنگامه نبرد)، مصونيت دارند. على عليه السلام ، اين آموزه ارجمند را به سپاهيان آموخته بود و از آنها خواسته بود كه اين سياست را جدّى بگيرند و حتّى اگر كسانى مدّعى پيام آورى از سوىِ دشمن بودند، بدون بررسى هاى لازم و كشف حقيقت، با او برخورد نكنند.

د ـ اقامه حجّت، قبل از شروع جنگ

گفتيم كه جنگ در نگاه امام على عليه السلام ، براى رفع موانع گسترش حق و هدايت