نزديكان آنهاست و تو نگهبان حقوق همه آنهايى. مبادا فرو رفتن در نعمت ، تو را از آنان باز دارد؛ چرا كه پرداختن به كارهاى مهم ، تو را معذور نمى دارد در ضايع كردن كارهاى كوچك. پس از رسيدگى به كارشان دريغ مدار و به آنان ، روى ترش مكن.
و به كارهاى كسى كه به تو دسترس ندارد ، بنگر . آنان كه ديده ها خوارشان شمارند و مردم ، تحقيرشان كنند. براى رسيدگى به حال اينان ، جماعتى بگذار كه بدانها اعتماد دارى از خداترسان و فروتنان ، تا خواست هاى آنان را به تو رساند، و در ميان آنان ، چنان رفتار كن كه عذرى نزد خداوند داشته باشى آن روز كه او را ملاقات مى كنى ؛ چرا كه اين گروه از ميان مردمان ، به انصافْ نيازمندتر از ديگران اند و در اداى حقّ همگان ، چنان باش كه نزد خداوند ، معذور باشى.
يتيمان و كهن سالانى را كه چاره اى ندارند و خود را در معرض سؤال قرار نمى دهند، بر عهده گير؛ و اين كار ، بر زمامداران ، گران است و حق ، تمامش گران است. ^۱

۲۵۳.امام على عليه السلام ـ در عهدنامه اش به مالك اشتر (بر پايه گزارش تحف العقول)ـ :يتيمان و زمينگيران و كهن سالانى را كه چاره اى ندارند و خود را در معرض سؤال قرار نمى دهند ، برعهده گير. براى آنان ، روزى مستمر قرار ده؛ چرا كه آنان ، بندگان خدايند و به خداوند ، تقرّب جوى ، با رها ساختن آنان و قرار دادن آنها در جايگاهشان ، از جهت روزى و حقوق، كه كار ، با نيّت صادقْ خالص گردد.
آن گاه ، بدان كه جان هاى مردم يا برخى از آنان ، آرامش نيابد كه خواسته هايشان را غايبانه برآورى ، بدون آن كه حضورى با نيازمندى ها درگير شوى ، و اين بر زمامداران ، گران است و حق ، تمامش گران است ، و گاه خداوند ، آن را سبُك گرداند ، بر گروه هايى كه فرجام [ نيك] را جويند و شكيبايى ورزند ؛ و به راست بودن وعده خداوند درباره آنان كه شكيبايى كنند و اخلاص ورزند ، اطمينان داشته باشند. پس از اينان باش و از خداوند ، مدد جو. ^۲

۲۴۹.امام على عليه السلام :در كوفه كسى نيست ، جز آن كه از رفاه برخوردار است . پايين ترينِ مردمان كوفه از نظر جايگاه [ اقتصادى ، چنان است كه] نان گندم مى خورَد و در سايه مى نشيند و از آب فرات مى نوشد. ^۱

۲۵۰.تهذيب الأحكام ـ به نقل از محمد بن ابى حمزه، از مردى كه اميرمؤمنان با او برخورد ـ :پيرمردى نابينا كه گدايى مى كرد، عبور كرد. امير مؤمنان پرسيد: «اين كيست؟».
گفتند: اى امير مؤمنان! نصرانى است .
[ راوى ]گويد: امير مؤمنان فرمود: «او را به كار گرفتيد تا آن جا كه پير و ناتوان شد و [ اكنون] از او دريغ مى كنيد؟ بر او از بيت المال ، انفاق كنيد» . ^۲

۵ / ۱۲

حمايت از طبقه هاى پايين جامعه

۲۵۱.امام على عليه السلام ـ از نامه اش به قثم بن عباس ـ :در آنچه از اموال خدا نزد تو گرد آمده است ، بنگر . پس آنها را در اختيار عائله مندان و گرسنگان ، كه نزديك تواند ، قرار ده [ و تلاش كن] كه به دست نيازمندان و تهى دستان برسد ، و آنچه باقى ماند ، به سوى ما بفرست تا در ميان آنها كه نزد مايند ، قسمت كنيم. ^۳

۲۵۲.امام على عليه السلام ـ در عهدنامه اش به مالك اشتر ـ :پس خدا را ، خدا را در طبقه پايين دست از مردم! آنان كه چاره اى ندارند از تنگ دستان و نيازمندان و بينوايان و زمينگيران ، كه در ميان آنان ، افراد قانع و مستمندان سؤال كننده هست ؛ و پاس دار حقّى را كه خداوند براى آنان، نگهبانى اش را به تو سپرده است؛ و بخشى از بيت المال را به آنان اختصاص ده و بخشى از غلّه زمين هايى را كه صاحبانش كوچ كرده يا مرده اند ، به آنان ببخش؛ چرا كه دوردستان آنان را همان حقّى است كه براى