زمانى است كه زمامداران، به گردآورى اموال ، خو كنند و به ماندن، بدبين باشند، و بهره گيرى شان از عبرت ها اندك باشد . ^۱

۲۱۳.امام على عليه السلام ـ در عهدنامه اش به مالك اشتر (برپايه گزارش تحف العقول) ـ :خراج دهندگان را از همه شهرها نزد خود، گِرد آور و به آنان دستور ده كه از وضعيت شهرهايشان و آنچه صلاحشان در آن است و آسانى گردآورى خراج، به تو گزارش دهند. آن گاه، ديدگاه صاحب نظران غير از خراج دهندگان را جويا شو. پس اگر از سنگينى ماليات يا آفت هايى چون قطع آب يا تباهى زمين بر اثر آب گرفتگى يا كم آبى يا آفتى ديگر به تو شِكوه كردند، ماليات را بر آنان سبُك گير، به اندازه اى كه اميد دارى خداوند، بدان [ مقدار ]كارشان را اصلاح كند، و اگر از تو درخواست كمك كردند، بر اصلاح (و تقويت) آنچه با ثروت هايشان بر آن توانايى دارند، پس هزينه آن را بر عهده گير؛ چرا كه فرجام كمك هايت به خير و صلاح آنان است.
پس بر تو آنچه از هزينه ها بر آنان تخفيف دادى، گران نيايد؛ چرا كه ذخيره اى است كه آن را در آبادانى شهرها و تزيين ولايت ها به تو برگردانند، جز آن كه دوستى و حُسن نيّت آنان و بهره دهى آنان را همراه با موجباتى كه خدا جلب [محبّتشان] را آسان كند ، به دست آورده اى . چرا كه خراج، با تلاش و سختى به دست نيايد، با آن كه تكيه گاهى است كه بدان اعتماد مى كنى و اگر پيشامدى رُخ دهد، بر آنان تكيه مى كنى، به جهت زيادى نيروى آنان كه با آسايش آنان، ذخيره ساختى و اطمينانى كه از آنان [ كسب كردى]، بدان سبب كه آنان را به عدالت و مدارا عادت دادى و شناخت آنان از عذرهايت، در پيشامدهايى كه در آن بر آنها تكيه كردى و آنان با طيب خاطر، آن را بر دوش كشيدند؛ چرا كه آبادانى شهرها [ باعث مى شود] آنچه بر آنان نَهى، بر دوش كشند. به درستى كه خرابى شهرها از تنگ دستى مردمان آنهاست و همانا مردمان شهرها، در اثر زياده روى زمامداران و بدبينى آنان به ماندن و كمى

خدا، فربه و تناور، و نه لاغر وخسته، نزد ما آورى، و ما بر پايه كتاب خدا و سنّت پيامبر او آن را تقسيم كنيم كه اين كار، پاداش تو را بسيار گردانَد و به رستگارى ات نزديك تر سازد. إن شاء اللّه ! ^۱

۲۱۲.امام على عليه السلام ـ در عهدنامه اش به مالك اشتر ـ :و در كار خراج، چنان بنگر كه صلاح خراج دهندگان در آن است؛ چرا كه صلاح خراج و خراج دهندگان ، به صلاحِ ديگران است و كار ديگران، سامان نگيرد تا كار خراج دهندگان، سامان نپذيرد؛ چرا كه مردمان، همه، هزينه خوار خراج و خراج دهندگان اند. بايد نگاه تو به آبادانى زمين، بيشتر از گرفتن خراج باشد؛ چرا كه خراج، بدون آبادانى به دست نيايد؛ و آن كس كه خراج را بدون آبادانى زمين، جستجو كند، شهرها را ويران سازد و بندگان را هلاك كند و كارش جز اندكى استوار نگردد.
و اگر از سنگينى [ ماليات] شكايت كردند، يا از آفتى [ كه به كشتشان رسيده]، يا از قطع آب يا از خشك سالى يا تباهى زمين بر اثر غرق شدن، يا از بى آبى، بار آنان را سبُك گردان، بدان اندازه كه اميد دارى كارشان بدان، سامان گيرد و بر تو سنگين نيايد، آنچه بر آنان سبُك گردانيدى؛ چرا كه آن، اندوخته اى است كه به تو بازش دهند با آبادانى شهرها و آرايش ولايت ها ، جز آن كه ستايش آنان را به خود جلب كرده اى و شادمانى شان را از گسترش عدالت در ميان آنان. در حالى كه بر زيادى قوّت آنان تكيه خواهى داشت، بر اثر آنچه نزد آنان ذخيره ساخته اى، از آسايشى كه برايشان فراهم ساختى و اطمينان به آنها كه با عادت دادن آنها به عدالت و مدارا [ به دست آورده اى]، چه بسا در آينده، كارى پديد آيد كه چون آن را بر عهده آنان گذارى، با خاطر آسوده بپذيرند؛ چرا كه آبادانى شهرها [ باعث مى شود] آنچه بر آنان روا دارى، بر دوش كشند.
و خرابى سرزمين ها از تنگ دستى صاحبان آنهاست، وتنگ دستى صاحبان زمين ،