۷۲.شرح نهج البلاغة ـ اين سخنرانى را كلبى به صورت روايتى مرفوع ، به ابو صالح نسبت داده و او از ابن عبّاس نقل كرده است ـ :على عليه السلام ، در دومين روز بيعت خود ، در مدينه سخنرانى كرد و فرمود:
«هان ، اى مردم! هر زمينى كه عثمان در تيول كسى درآورده، و هر ثروتى از ثروت هاى خدا كه بخشيده است ، به بيت المال ، باز خواهد گشت ؛ چرا كه حقوق ديرين راچيزى باطل نسازد . اگر اين ثروت ها را بيابم كه با آن ، زنان به تزويج درآمده ، و [ يا] در شهرها پراكنده شده اند ، هر آينه ، آن را به جاى نخستين بازگردانم ؛ چرا كه در عدالت ، گشايش است ؛ و آن كه عدالت بر او تنگ باشد ، ستم بر او تنگ تر خواهد بود» .
تفسير اين سخن ، چنين است: اگر براى كارگزار ، اداره امور بر پايه عدل ، دشوار باشد ، در ستم ، دشوارتر خواهد بود ؛ چرا كه ستمگر ، در مظانّ آن است كه از ستم ، منع و باز داشته شود .
كلبى گويد: [ على عليه السلام ] سپس فرمان داد تا تمام سلاح هايى كه در خانه عثمان بود و از آن عليه مسلمانان استفاده مى شد ، گردآورى شود و فرمان داد شترهاى زكات را كه در خانه او بود ، گردآورى كنند . نيز فرمان داد شمشير و سپرش ضبط گردد و فرمان داد متعرّض اسلحه هايى كه با آنها با مسلمانان نبرد نگردد ، نشوند ؛ چنان كه از ضبط ثروت هاى او در خانه اش و جاهاى ديگر ، خوددارى گردد . نيز فرمان داد ثروت هايى را كه عثمان واگذار كرده ، هرجا و نزد هركس يافت شد ، برگردانده شود .
خبر اين رفتار ، به عمرو بن عاص رسيد. او در سرزمين اَيله از منطقه شام بود و به هنگام هجوم مردم بر عثمان ، وارد اين سرزمين شده بود . [ از آن جا] به معاويه نامه نوشت: هرچه مى خواهى ، انجام بده . فرزند ابوطالب ، تو را از ثروت هايت جدا

ابن عبّاس گفت: به خدا سوگند ، اميرمؤمنان ، به آراى گوناگون و خاستگاه دورانديشى و گرداندن امور ، داناتر از آن بود كه رايزنى تو را در آنچه خداوند از آن نهى كرده و آن را نكوهش ، بپذيرد . «لاَّ تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْأَخِرِ يُوَآدُّونَ مَنْ حَآدَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُو . . .؛ ^۱ نمى يابى گروهى را كه به خداوند و روز واپسين ، ايمان آورند ، با كسانى كه با خدا و رسولش دشمنى كنند ، دوستى پيشه سازند» و او تو را بر تذكرى روشن و آيه اى تلاوت شده آگاه ساخت ؛ اين سخن خداوند كه: «وَ مَا كُنتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُدًا ؛ ^۲ گمراهان را ياور نگيرم» .
آيا برايش جايز بود بر اموال عمومى وخون مسلمانان ، افرادى را بگمارد كه نزد او امين و مورد اعتماد نبودند؟ هرگز ، هرگز! او به واجبات الهى و سنّت پيامبر خدا داناتر است كه خلاف آنچه اظهار مى دارد ، در دل داشته باشد ، مگر براى تقيّه ؛ ولى با روشنى حق ، پايدارى دل ها و فراوانى ياور ، مجالى براى تقيّه نيست . مانند شمشير بيرون آمده از نيام ، در راه اجراى فرمان خدا به پيش مى رود و طاعت پروردگار و پرواى او را بر رأى دنيامداران ، ترجيح مى دهد . ^۳

۲ / ۳

بازگرداندن ثروت هاى عمومى

۷۱.امام على عليه السلام ـ از سخنان او به هنگام بازگرداندن زمين هايى كه عثمان در تيول بنى اميه درآورده بود ، به مسلمانان ـ :به خداوند سوگند ، اگر هر تيولى را بيابم كه با آن زنان به تزويج درآمده باشند و كنيزكان با آن خريدارى شده باشند ، آن را بازخواهم گرداند . به درستى كه در عدالت ، گشايش است و آن كه عدالت بر او تنگ باشد ، ستم بر او تنگ تر خواهد بود . ^۴