۶۳.امام على عليه السلام ـ در نخستين سخنرانى اش پس از بيعتِ مردم و كشته شدن عثمان ـ :پس از حمد و سپاس خداوند ؛ [ بدانيد!] هيچ كس جز خود را مراقبت نكند ، آن كه دوزخ در پيش چشمانش باشد ، از بهشت ، بازداشته شده [ و به دوزخ بينديشد]. [ آدميان ]سه دسته اند: كوشاى تلاشگر، جوينده اميدوار، و تقصيركارى كه در آتش است . دو گروه ديگر نيز وجود دارند: فرشتگانى كه با دو بال پرواز مى كنند، وپيامبرى كه خداوند، زيربغل هايش را گرفته است. گروه ششمى نيست.
تباه شد آن كه ادّعا كرد ، و پست شد آن كه فرو غلتيد . راست و چپ ، گمراهى است و ميانه ، همان راه [درست] است ؛ اين راهِ روشنى است كه كتاب و سنّت و آثار نبوّت بر آن است . ^۱
خداوند ، دردهاى اين امّت را با دو دارو ، درمان كرده است: تازيانه و شمشير . نرمش و مدارا نزد امام نباشد ، ^۲ در خانه هايتان پنهان شويد و امورتان را اصلاح كنيد . توبه (و بازگشت) ، پشت سر شماست . آن كه براى ستيزه با حق رخ نمايد ، هلاك گردد .
حوادثى گذشت كه از نگاه من ، معذور نيستيد . اگر مى خواستم بر زبان آورم ، گفته بودم . خداوند ، از گذشته ها بگذرد . آن دو نفر رفتند ، سومى به پا خاست ، مانند كلاغى كه همّتش شكمش است . واى بر او! اگر بال هايش كوتاه مى شد و سرش قطع مى شد ، برايش بهتر بود .
بنگريد . اگر نمى شناسيد ، انكار كنيد و اگر مى شناسيد ، سبقت گيريد . حقّ و باطلى است و هر كدام را طرفدارانى . اگر باطل بسيار گردد ، در گذشته نيز چنين شده است و اگر حق ، اندك است ، شايد [ روزى قدرت يابد] . امّا كم است آنچه روگردانده ، روآورد . اگر به خود باز گرديد ، نيك بخت خواهيد بود . من از آن

جمعيت ، بانگ زد: اين است پاداش ما از على! در قضيه عثمان ، به نفع او به پا خاستيم تا عثمان كشته شد . وقتى با كمك ما به مقصودش رسيد ، زيردستان ما را بالادست ما قرار داد .
و طلحه گفت: سرزنش ، سزاوار ماست . شوراى سه نفره اى بوديم كه يكى از ما ، يعنى سعد ، مخالفت ورزيد و ما دو تن با او بيعت كرديم. آنچه ما در اختيار داشتيم ، به او بخشيديم و آنچه او در دست داشت ، از ما دريغ كرد . امروز ، اميدهاى ديروز را بر باد رفته مى بينيم و بر خطاى امروز ، به فردا اميد نبنديم .
[ ابن ابى الحديد گويد :] اگر بگويى كه «ابوبكر نيز مانند امير مؤمنان به مساوات تقسيم كرد و كسى بر او خُرده نگرفت ، چنان كه در ايّام امير مؤمنان خُرده گرفتند ، چه تفاوتى ميان دو زمان است؟» ، گويم: ابوبكر ، به پيروى از تقسيم هاى پيامبر خدا اموال را به مساوات ، قسمت كرد و آن گاه كه عمر به خلافت رسيد و گروهى را به گروهى ترجيح داد ، بدين امر ، خوگرفته ، رفتار گذشته را از ياد بردند و دوران حكومت عمر به درازا كشيد ، مال دوستى و بخشش هاى بسيار ، دل هاى آنان را سيراب كرد و طبقه ستمديدگان ، قناعت پيشه كردند و بر آن ، خوگرفتند و براى هيچ يك از دو طبقه ، گمان نمى رفت كه اين وضعيت ، شكسته شود يا به گونه اى تغيير كند ؛ و هنگامى كه عثمان به حكومت رسيد ، كارها را طبق شيوه عمر ، سامان داد . از اين رو ، عادت مردم به اين شيوه حكومتى ، بيشتر شد و آن كس كه با امرى مأنوس شود ، ترك آن و تغيير عادت ، برايش دشوار است .
پس هنگامى كه اميرمؤمنان به حكومت رسيد ، خواست تا رفتار حكومتى را به سان زمان پيامبر خدا و ابوبكر بازگرداند ؛ رفتارى كه مدّت ها بر كنار افتاده بود و به فراموشى سپرده شده بود و ۲۲ سال از آن مى گذشت . از اين رو ، اين امر ، بر مردمْ گران آمد . آن را انكار كرده ، بزرگ شمردند ، تا اين كه حادثه هاى بيعت شكستن و سرپيچى پيش آمد ؛ و خداوند را مقدّراتى است كه آنها را به انجام رسانَد . ^۱