به واقع، امام عليه السلام با اين سخن، چهره فرهنگى روزگار خود را رقم مى زند و بر اين نكته آگاهى مى دهد كه در روزگاران گذشته، حق و باطل با هم درآميخته است و فتنه جويان باطل گستر، براى رسيدن به هدف باطلِ عرضه داشته شده، حق نمايى كرده اند و در نتيجه، پس از گذشت يك نسل، بدعت، به گونه سنّتْ تلقى گرديده است و اكنون كه او آهنگ روشن كردن چهره باطل و نمايش درست چهره حق را دارد، چون مردمانْ عمق فاجعه را درنمى يابند، بسى دشوار است.
امام على عليه السلام ، سخنى از پيامبر خدا را گزارش مى كند كه آن بزرگوار، در آينه زمان، از چنين فضايى سخن گفته و آن را پيش بينى كرده است:
إنّي سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقولُ كَيفَ أنتُم إذ ألبَسَتكُم فِتنَةٌ يَربو فيهَا الصَّغيرُ ويَهرَمُ فيهَا الكَبيرُ ، يَجرِي النّاسُ عَلَيها وَيَتَّخِذونَها سُنَّةً فَإِذا غُيِّرَ مِنها شَيءٌ قيلَ قَد غُيِّرَتِ السُّنَّةُ . . . . ^۱ به درستى كه از پيامبر خدا شنيدم كه مى فرمود : چگونه خواهيد بود هنگامى كه فتنه ها شما را فراگيرد؛ [فتنه هايى] كه كودكان در آن بزرگ ، و بزرگان ، پير گردند . مردم بر آن اساس حركت كنند و آن را سنّت و روش قرار دهند ، به گونه اى كه اگر چيزى از آن دگرگون شود ، فرياد برآيد كه : سنّت ، دگرگون شد !
شگفتا ! بر ذهن و زبان و انديشه و باور مردم، آن چنان آموزه هاى نبوى وارونه مى رود كه كسى چون على عليه السلام ، تجسّم عينى حق و حق مدارى، وقتى آهنگ بازسازى و اصلاح انديشه و فكر مى كند، فرياد برمى آورند كه: «سنّت، دگرگون شد!» و... .
آيا در چنين فضايى اصلاحات اساسى و دگرسانى هاى بنيادى و بازگرداندن جامعه به سنّت نبوى، امكان پذير است؟ چنين است كه امام عليه السلام در اين سخن، پس از مقدمه، به اصل سخن باز مى گردد و با صراحت، از بدعت ها مى گويد و بخشى از

بيشترين چيزى كه بر شما از آن مى ترسم ، دو خصلت است: پيروى هوا، و آرزوهاى دور و دراز .
آن گاه، حضرت عليه السلام تصريح مى كند كه فتنه هاى سياسى اى كه جامعه اسلامى را دچار تفرقه كرده و جناح ها ودسته بندى ها را پديد آورده است، ريشه در مفاسد اخلاقى، خودخواهى ها و هواپرستى ها دارد:
إنَّما بَدءُ وُقوعِ الفِتَنِ أهواءٌ تُتَّبَعُ وأحكامٌ تُبتَدَعُ ، يُخالَفُ فيها كِتابُ اللّهِ ويَتَولّى عَلَيها رِجالٌ رِجالاً . ^۱ همانا شروع فتنه ها و بحران ها، هواهايى است كه پيروى مى گردد ، و دستورهايى است كه بدعت گذارده مى شوند و با حكم خداوند ، مخالفت مى گردد و در آن فضا ، مردانى ، مردانى را به حكومت مى گمارند .
بدين سان، امام عليه السلام نشان مى دهد كه خودخواهى ها، هواپرستى ها و خودمحورى ها به نوآورى هاى بى معيار و بى بنيادِ ضدّ دين، در پوششى از دين، تبديل مى شوند و با چنين رويكردى است كه گروه گرايى كور، آغاز مى گردد، فتنه هاى اخلاقى به فتنه هاى فرهنگى تبديل شده، در نهايت، از فتنه سياسى و اجتماعى سر بر مى آورند و فتنه گران، در چنين هنگامه اى است كه براى توجيه مقاصد خود و امكان گسترش فتنه، از چاشنى حق، سوء استفاده كرده، حق نمايى مى كنند. على عليه السلام هشدار مى دهد كه:
ألا إنَّ الحَقَّ لَو خَلَصَ لَم يَكُنِ اختِلافٌ و لَو أنَّ الباطِلَ خَلَصَ لَم يَخفَ عَلى ذي حِجى، لكِنَّهُ يؤخَذُ مِن هذا ضِغثٌ ومِن هذا ضِغثٌ . ^۲ بدانيد كه اگر حقيقتْ خالص گردد ، اختلافى نخواهد بود ، و اگر باطلْ تنها باشد ، بر خردمندانْ پنهان نمى مانَد؛ ليكن پاره اى از اين و پاره اى از آن ، گرفته مى شود .