۳ . سياست هاىِ كارآمد بين المللى

افزون بر آنچه آمد، امام، سياست هايى را در پيش گرفته و شيوه هايى از تعامل را بر شمرده است كه بايد حاكمان، در برخورد با دولت ها، ملّت ها و ديگر كشورها، بدان توجّه كنند. اين حقايق را از لا به لاى سخنان زرّين امام و نيز با تأمّل در سيره آن بزرگوار، مى توان به دست آورد:
رعايت حقوق انسان ها با هر انديشه و تفكّرى و براى آنها حقوق انسانى قائل شدن، در برخوردها و رويارويى با ديگران، عزّت مدارى را پيشه خود ساختن، و در برقرارى پيوند با دولت ها و ارتباط با ملّت ها از هر گونه پيوند و ارتباط عزّت سوز، تن زدن و هرگز تن به ذلّت ندادن، بر سياست تشنج زدايى در برخورد با دولت ها تأكيد كردن، و در جهت گسترش صلح راستين و زندگى مسالمت آميز آميخته به عزّتْ حركت كردن، جلوگيرى از دشمن تراشى، و براى تصحيح انديشه و رفتار دشمن، مايه گذاشتن (استصلاح العدو)، به پيمان هاىِ گونه گونْ وفادار ماندن، و در حفظ حقوق ديگران، امانتدارى را پاس داشتن، در حوزه فرهنگ، از دانش و علوم ديگرانْ بهره گرفتن و از فرايند دانش بشرى بهره جستن، و با اين همه، بر سياست استقلال فرهنگى تأكيد كردن، و هشدار دادن در جهت هضم نشدن در فرهنگ هاىِ شرك آلود و ناشايسته، و سرانجام ، در فرهنگ ها در نگريستن و بِه گزينى كردن و. ..
افزون بر اينها حقايقى در سخنان مختلف على عليه السلام آمده است كه در زمينه ارتباط هاى جهانى، حقايقى بس روشنگر دارد و آموزه هايى از اين دست را ذيل عنوان «گوناگون» آورده ايم.

جمع بندى سياست هاى امام على

آنچه تا بدين جا آورديم، نگاهى بود گذرا به محتواى فصولى كه در جهت تبيين

حركت ها و امور بنيادين، و پرداختن به مسائل كوچك و بى ثمر و كم اهميّت، واگذارى كارها به افراد ناكارآمد، و بهره نگرفتن از انسان هاى كارآمد.
امام، تأكيد مى كند كه ظلم و ستمگرى، با هر عنوان و با هر شكلى، زوال آفرين است و چون در جامعه اى ستمْ روا داشته شد، در نتيجه، شمشير در ميان نهاده مى شود و قدرت و ابهّت حكومت، زدوده مى شود. چنين است كه او ظلم را بدترين شيوه سياست دانسته و تأكيد كرده است كه ستم و ستمگرى، گام ها را نااستوار، نعمت ها را دگرگون، و امّت ها و دولت ها را هلاك مى كند.
على عليه السلام ، در عهد نامه خويش به مالك مى نويسد: هرگز در برخورد با دگرانديشان، خونريزى را معمول مدار كه خونريزى ناحق، نقمت الهى را باعث مى شود و نعمت را مى زدايد و هرگز هيچ حاكميت و سُلطه اى، با خونريزى استوار نمى شود؛ بلكه وهن مى آورد و سستى مى آفريند.
او تأكيد مى كند كه اگر حكومتى به سوء تدبير دچار شد و سياستى خردمندانه و دقيق نداشت، رو به تباهى مى نهد و در نتيجه، سقوط مى كند. حكومتى كه بهترين امكانات را براى حاكم و سلطه حاكم، جلب مى كند و به جاى از خود گذشتگى (ايثار)، به خودگرايى و جلب و جذب امكانات براى خود و دانه درشت ها (استئثار) مى پردازد، بى گمان، در سراشيبى سقوط قرار مى گيرد. امام مى فرمايد: حاكمانى كه به جاى كارهاى بنيادى و سياست هاى اساسى و برنامه ريزى هاىِ اصولى، به مسائل جزئى، بى اساس و زودگذر مى پردازند، به زوالْ دچار خواهند شد. آنان كه بلندى ها و سرافرازى ها را به يك سو مى نهند و به كارهاى خُرد و پست مى پردازند، حكومت را رو به سقوط مى برند. تأمّل در اين گونه آموزه هاىِ او، براى حاكمان، مسئولان و سر رشته داران حكومت، بسى لازم و كارآمد است.