نگريستن به آموزه هاى علوى و سيره آن بزرگوار، مى توان دريافت كه امام، بسط و قسط، برقرارى عدالت اجتماعى، گسترش دادگرى و حسن تدبير در اداره امور مردم، نيك رفتارى با مردم و اهميّت دادن به آنان، هوشيارى در برابر جريان هاى سياسى و پاسدارى از آزادى، استقلال، عزّت و هر آنچه را كه به حقوق فردى و اجتماعى مردمْ مرتبط مى شود، از ضرورت هاى حكومت ها تلقّى كرده و براى استوارى و ماندگارى حكومت ها، آنها را ضرورى مى داند. تعابير امام از عدل، بسى جالب و تأمّل برانگيز است.
على عليه السلام ، عدل را به دژ، سپر، استوانه استوار، رشته پيوند آفرين و ... مانند كرده و اجراىِ عدل را برترين شيوه و كارآمدترين سياست در حكمرانى دانسته و فرموده است: «عدالت، آرايه سياست است» و با عدالت است كه حاكم، دل ها را تسخير مى كند و رحمت الهى را فراچنگ مى آورد. نيز فرموده است كه حكومت ها چون برپايه هاى عدلْ استوار آمدند و بر استوانه هاى خِرَد ايستادند، خداوند، يارانش را يارى مى رساند و دشمنانش را درهم مى شكند. در كنار دادگسترى، امام، براى استوارى و تداوم حكومت ها، حسن تدبير را نيز لازم شمرده است و نيكْ سيرتى را جمال قدرتْ تلقّى كرده و بيدارى و هوشيارى را نشانه هوشمندى و دولتمدارى برشمرده است.

۲ . سياست هاى سقوط آفرين

امام على عليه السلام ، سياست هايى را باعث تباهى و دگرگون كننده دانسته است. اين گونه سياست ها، گو اين كه روزگارى كوتاه، سودمند افتند و زمانى نه چندان طولانى، حكومت را استوار بدارند، در نهايت، به سقوط و تباهى آن منجر خواهند شد. آنچه را كه آموزه هاى على عليه السلام دگرسان كننده و باعث تباهى نشان داده، عبارت اند از: تجاوز به حقوق مردم، خونريزى به ناحق، سوء تدبير در اداره امور، خودخواهى و استئثار، مقدّم دانستن حاكمان و سران و اطرافيان حكومت بر ديگران، بى توجّهى به

ز ـ رفتار نيك با بازماندگانِ دشمن

چون آتش جنگ فروكش مى كرد، على عليه السلام دستور مى داد كه با سپاه شكست خورده، مجروحان ، اسيران و بازماندگانِ سپاه دشمن، بويژه با زنان، نهايت خوش رفتارى انجام شود. امام ـ چنان كه پيش تر نيز آورديم ـ ، دستور مى داد تا فراريان را دنبال نكنند، مجروحان را نكشند، به خانه هاى مردم وارد نشوند، از اموال مناطقِ فراچنگ آمده، چيزى برندارند، هرگز به زنان آزار نرسانند و متعرّض آنان نشوند، گرچه به آنان و فرماندهان نبرد، ناسزا بگويند.

هشت ـ سياست هاى بين المللى

آنچه تا بدين جا آمد، نگاهى بود به سياست هاى علوى در زمينه هاى گونه گون كشور دارى.
اكنون، بر آنيم كه گوشه هايى از سياست هاىِ جهانى امام على عليه السلام را برشماريم. از سياست هاىِ جهانى امام، رهنمودهايى را برگزيده ايم كه براى كشوردارى در هر جا و با هر فرهنگى، سودمند و كارآمد خواهد بود. رهنمودهايى كه اكنون بر مى شماريم و متون نشان دهنده آنها را در متن كتاب آورده ايم، رهنمودهايى است سياسى، اجتماعى، فرهنگى و حكومتى كه فطرت سالم و عقل سليم، بر استوارى و كارآمدى آنها گواهى مى دهد و تجربه تاريخى، بر درستى و شايستگى آنها، شاهدى صادق خواهد بود. اين حقايق را هر كس با هر گونه باورى، با مراجعه به وجدان و تاريخ، به سادگى مى تواند دريابد و بر استوارى آنها در كشوردارى گواهى دهد. در فصل دهم همين كتاب، اين اصول و رهنمودها به سه دسته تقسيم شده اند، بدين سان:

۱ . سياست هاىِ تداوم بخش حكومت

امام على عليه السلام ، سياست هايى را براى بقاى دولت ها ضرورى شمرده است. از درْ