بيشترى داشت و بر آنها در استفاده از اموال عمومى، بيشتر سخت مى گرفت تا ديگران را درس عبرت باشد.

۱۲ . صرفه جويى در اموال عمومى

بر پايه آنچه گذشت، سياست امام در مصرف اموال عمومى و چگونگى بهره گيرى كارگزاران از آن و چه سانى هزينه كردن بيت المال، فوق العاده جالب و آموزنده است. امام براى اين كه كارگزاران را به نهايت صرفه جويى از درآمدهاى عمومى توجّه دهد و آنان را به جلوگيرى از اسراف وا دارد، در بخش نامه اى از آنان خواست تا حتى در نوشتن نامه به او صرفه جويى كنند و چنين تأكيد كرد:
أدِقّوا أقلامَكُم ، و قارِبوا بَينَ سُطورِكُم ، وَاحذِفوا عَنّي فُضولَكُم وَاقصِدوا قَصدَ المَعاني وإيّاكُم وَالإكثارَ ، فَإِنَّ أموالَ المُسلِمينَ لا تَحتَمِلُ الإضرارَ . ^۱ قلم هايتان را تيز كنيد و سطرها را به هم نزديك سازيد . [ در نگارش] براى من ، زيادى ها را حذف كنيد و به معنا بنگريد ، و بپرهيزيد از زياده نويسى ؛ چرا كه بيت المال مسلمانان ، زيان را بر نمى تابد .
روشن است كه كارگزارْ چون اين همه دقّت را در نگارش نامه اى بشنود، ديگر از اموال عمومى، سفره هاى آن چنانى نمى آرايد، بر مَركب هاى آن چنانى سوار نمى شود و در جهت آسايش هرچه بيشتر خويش نمى كوشد.
صرفه جويى شخصى امام در مصرف بيت المال نيز بسى شگفت انگيز است. او حاضر نبود حتى براى پاسخگويى به كسانى كه براى كار شخصى در شب به او مراجعه مى كردند، از نور چراغى كه به درآمدهاى عمومى تعلّق داشت، استفاده كند. داستان تأمّل برانگيز و عبرت آموز طلحه و زبير كه در هنگام رسيدگى حضرت به

اصطلاح امروزى «قشرِ كم درآمد»، تكان دهنده است. امام، تنگ دستى فردى نصرانى را كه روزگارى توانگران، از توانِ او بهره گرفته اند و به هنگام پيرى و ناتوانى، او را رها كرده اند، برنمى تابد ^۱ و به تأمين زندگانى او از بيت المال، فرمان مى دهد و حاكمان را به جستجو در زواياىِ اجتماع، امر مى كند تا زمينگيران و مستمندان را دريابند و آنان را از چنگال فقر برَهانند.

۱۰ . ممنوعيت بخشش از اموال عمومى

حاكمان، امين مردم اند و آنچه در اختيار دارند، امانت است. كارگزاران دولت، حق ندارند به مناسبت هاى مختلف و به بهانه هاىِ گونه گون، از اموال دولتى بذل و بخشش كنند. على عليه السلام برخوردهايى از اين دست با اموال عمومى را ستمگرى تلقّى مى كرد:
جودُ الوُلاةِ بِفَيءِ المُسلِمينَ جَورٌ و خَترٌ . ^۲ دست و دل بازى زمامداران در ثروت هاى عمومى ، ستم و خيانت است .

۱۱ . امتيازدادن به نزديكان ، هرگز!

گفتيم كه در نگاه امام على عليه السلام ، آنچه در اختيار حاكمان و كارگزاران است، «امانت» است و حاكمان، تنها در جهت كارگزارى و خدمتْ مى توانند از امكاناتِ دراختيار خود، بهره گيرند. آنان، حق ندارند تا براى كسانِ خاصّى بهره ورى ويژه اى را قائل شوند. فرزندان و نزديكان شخصيت هاى برجسته سياسى و اجتماعى در حكومت على عليه السلام و نزديكان و فرزندان آن بزرگوار نيز از هيچ امتياز ويژه اى برخوردار نبودند. فراتر از اين، امام نسبت به دوستان و نزديكان خود، حسّاسيت