۳۲۳.امام على عليه السلام ـ از نامه اش به مأموران خراج ـ :براى خود ، دربان مگيريد و هيچ كس را از خواسته اش باز مداريد تا آن را به شما برساند. ^۱

۳۲۴.امام على عليه السلام ـ از نامه اش به فرماندهان ارتش ـ :از بنده خدا على بن ابى طالب ، امير مؤمنان ، به مرزبانان . پس از حمد و ستايش خداوند؛ به درستى كه لازم است كه [ رفتار] زمامدار با مردمْ بر اثر به زيادتى مالى كه بدو رسد يا نعمتى به وى اختصاص يابد ، دگرگون نشود؛ و لازم است نعمت هايى كه خداوند نصيبش كرده، بر نزديكى او به مردم و مهربانى اش با برادران بيفزايد. ^۲

۳۲۵.امام على عليه السلام ـ در نامه اش به كارگزارش ، قيس بن سعد ـ :فاصله ات را با مردم ، كم كن و درت را باز گذار و به حق ، توجّه كن. ^۳

۳۲۶.امام على عليه السلام :سه خصلت است كه در هريك از پيشوايان باشد ، شايسته است كه رهبرى باشد در امانتدارى ^۴ ، نيرومند : آن هنگام كه به عدلْ حكم كند؛ و از شهروندانش پنهان نگردد ؛ و حكمِ كتاب خداوند متعال را درباره آشنا و بيگانه بر پاى دارد . ^۵

۶ / ۷

تاب آوردن در دشوارى هاى مردم

۳۲۷.امام على عليه السلام :آن كه بار هزينه[ هاى] مردم را برنتابد ، پس قدرت را براى

گفتگو كن با نيكى كردن به آنها ، و گِرِه بيم را از دلشان بِگُشا. ^۱

۶ / ۶

ارتباط مستقيم با مردم

۳۲۱.امام على عليه السلام ـ در عهدنامه اش به مالك اشتر ـ :براى نيازمندان، ساعتى را بگذار كه خود شخصاً بدان بپردازى و درنشستى عمومى با آنان بنشينى ، و براى خدايى كه تو را آفريد ، فروتنى كنى ؛ و نگهبان و دربان را كنار گذار ، تا آن كه سخن مى گويد ، بى واهمه و بدون دلهره سخن گويد . به درستى كه شنيدم پيامبر خدا بارها مى فرمود: «هيچ امّتى پاك شمرده نشود كه در آن ، حق ناتوان از توانا ، بدون دلهره ستانده نمى شود»...
نيز بخشى از كارهاست كه خود بايد آن را انجام دهى : يكى پاسخگويى به كارگزاران ، آن جا كه كاتبان درمانده شوند؛ ديگرى برآوردن نيازهاى مردم در همان روز كه بر تو عرضه شود و يارانت در انجام دادن آن كُندى كنند ...
پنهان بودنت از شهروندان ، طولانى نگردد ؛ چرا كه پنهان بودن زمامداران از شهروندان ، شاخه اى از كم اطّلاعى و تَنگ خويى است ، و پنهان شدن از شهروندان ،زمامداران را از دانستن آنچه از آنان پوشيده است ، باز دارد. پس كار بزرگْ نزد آنان ، خُرد به شمار آيد و كار خُرد ، بزرگ نمايد ؛ زيبا ، زشت شود و زشت ، زيبا گردد. ^۲

۳۲۲.امام على عليه السلام ـ از نامه اش به قثم بن عباس ، كارگزارش در مكّه ـ :و به سوى مردم ، پيام رسانى جز زبانت و دربانى جز چهره ات نباشد ، و هيچ نيازمندى را از ملاقات خودْ محروم مساز؛ چه ، اگر در آغاز از درگاهت رانده شود ، تو ستوده نشوى ، گرچه در پايان ، حاجت او برآورده شود. ^۳