اگر فردى احساس نمايد از برخى امكانات كه به نحوى نيازهاى وى را برطرف مى سازند ، منع شده است، احساس محروميت مى كند. بنا بر اين، نبود پول، موقعيت و يا خوشى، به تنهايى به كسى احساس محروميت نمى دهد؛ بلكه زمانى اين احساس ايجاد مى شود كه شخص تصوّر كند از چيزى كه ندارد و به آن نياز دارد و يا از چيزى كه به گونه اى يكى از نيازهاى او را برطرف مى سازد، منع شده است. چنين فردى، در صورتى كه بين محروميتِ خود و بهره مندى ديگرى، نوعى رابطه علّى برقرار كند، زمينه را براى بروز و رشد حسادت در خويش ايجاد كرده است. در حقيقت، بعضى افراد با ديدن امتياز در ديگرى، در خود احساس محروميت مى كنند و از آنچه خود هستند، احساس نگرانى مى نمايند. از تركيب چنين احساسات و موقعيت هايى در فرد، زمينه بروز حسادت مهيّا مى شود. امام على عليه السلام در جمله اى كوتاه، ولى بسيار راه گشا مى فرمايد:
إِذا لَمْ يَكُنْ ما تُريدُ ، فَلا تُبَل ما كُنْتَ . ^۱ اگر به آنچه مى خواستى، نرسيدى، از آنچه هستى، نگران مباش.
امام عليه السلام با اين دستور، از بروز احساس حقارت و در نتيجه بروز حسادت ، جلوگيرى مى نمايد و آن را در نطفه خفه مى سازد .

عدالت را دوست داريم، كودكانمان نيز از اين پديده ميمون خرسند مى شوند. از اين روست كه رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد :
اِعْدِلُوا بَيْنَ أَوْلادِكُمْ كَما تُحِبُّونَ أَنْ يَعْدِلُوا بَيْنَكُمْ . ^۱ بين كودكان خود به مساوات رفتار كنيد، چنان كه دوست داريد بين شما به عدالت رفتار شود.
از اين مسئله و راهكارهاى مناسب آن، در فصل پيشگيرى از حسادت تحت عنوان « محبّت » و همچنين « عدل و مساوات » به تفصيل بحث خواهيم نمود. در اين جا تنها اين نكته را يادآورى مى كنيم كه عواملى مانند: فقر، بيكارى، تبعيض (نژادى يا جنسى)، توزيع نابرابر امكانات، رقابت هاى كاذب در جامعه و... همگى مى توانند از جمله زمينه هاى ايجاد و رشد حسادت در زمان بزرگ سالى باشند؛ امّا با اين وجود، اينها فقط زمينه هستند و نه علّت؛ زيرا اگر تمام سرمايه هاى موجود در جامعه را به طور مساوى بين مردم تقسيم كنند، باز هم شخصى كه سرمايه خود را ـ كه مشابه و هم اندازه سرمايه ديگران است ـ با هوش و درايت خود در جهت خوش بختى خويش استفاده كند، مورد حسادت ديگران قرار مى گيرد. فقط شايد اگر خوش بختى را در دنيا به طور مساوى تقسيم كنند، ديگر حسادتى وجود نداشته باشد؛ زيرا هر جا كه تفاوتى وجود دارد، در حقيقت به نوعى ريشه حسادت كاشته شده است.
نكته مهمّ ديگر ، اين است كه اثر رفتارهاى تبعيض آميز در دوران كودكى و نيز تفاوت قائل شدن ميان فرزندان، فقط به حسادت در دوران كودكى و در خانه پدرى و ميان خواهران و برادران محدود نمى شود و ريشه هاى حسادت را براى آينده زنده نگه مى دارد و فرد را دچار مشكلات فراوان مى كند.

احساس محروميت

محروميت، حالتى است كه در نتيجه برآورده نشدن نيازهاى انسان به وجود مى آيد. برطرف نشدن نياز، ^۲ ممكن است به سبب عوامل بيرونى و يا ناشى از علل درونى باشد.