كدام يك از بلاها براى تو دشوارتر بود؟ گفت: شماتت دشمنان. ^۱ از رسول خدا صلى الله عليه و آله سؤال شد: اين كه قرآن مى فرمايد: «وَ أَسَرُّواْ النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُاْ الْعَذَابَ ؛ ^۲ دوزخيان ، هنگامى كه عذاب را ببينند ، پشيمانى خويش را پنهان مى دارند » ، پنهان داشتن پشيمانى، چه سودى براى آنها دارد؟ فرمود: « [رهايى يافتن ]از شماتت دشمن ». ^۳ وقتى موسى عليه السلام از كوه طور باز گشت و ديد مردم ، گوساله پرست شده اند و به برادرش اعتراض كرد، هارون گفت: نزديك بود مرا بكشند و آنان مرا خوار كردند. تو با خشم كردن و اعتراض به من، دشمنان را بر من شاد مگردان. ^۴ حسود به هنگام مصيبت و گرفتارى ديگران، شادمان مى شود؛ زيرا به مقصود خود ـ كه رنجورى ديگران است ـ رسيده است و قرآن، همين معنا را درباره حسدِ اهل كتاب نسبت به مسلمانان، بيان مى كند:
«وَإِن تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُواْ بِهَا. ^۵ اگر به شما زيانى برسد، خشنود مى شوند» .
امام صادق عليه السلام به سفيان ثورى چنين مى فرمايد:
پدرم مرا از رفاقت با سه كس نهى كرده است: كسى كه بر نعمتى رشك مى برد، كسى كه در مصيبت ديگرى شادمان مى شود، كسى كه سخن چينى كند. ^۶

با اين توضيحات، روشن مى شود كه حسود در حضور شخص مورد حسادت، تملّق گويى مى كند تا به اهدافى كه پيش تر گفته شد، دست يابد و در حقيقت ، او با اين كار با پنبه سر مى برد و نفاق آلود، زهر خود را مى ريزد.

۳. شماتت

شماتت، در لغت به معناى شاد شدن به خرابى كسى، شاد شدن به غم دشمن، شادمانى از مكروهى كه به دشمن مى رسد، از رنج دشمن شاد گشتن، ^۱ سرزنش كردن، ملامت و سركوفت است. ^۲ امام على عليه السلام مى فرمايد :
لِلْحاسِدِ ثَلاثُ عَلاماتٍ : يَتَمَلَّقُ إِذا شَهِدَ وَ يَغْتابُ إِذا غابَ وَيَشْمُتُ بِالْمُصيبَة . ^۳ براى حسود ، سه نشانه است : در حضور، چاپلوسى مى كند و پشت سر، غيبت مى كند و هنگام مصيبت، شماتت مى نمايد.
ابان بن عبد الملك مى گويد:
امام صادق عليه السلام به من فرمود: « هرگز برادر دينىِ خود را شماتت مكن كه خداوند ، او را مى آمرزد و آن شماتت را به تو بر مى گرداند » و فرمود: « هر كه ديگرى را در پيشامدى شماتت نمايد، از دنيا نمى رود تا اين كه خداوند ، او را به آن پيشامد دچار سازد ».
لقمان حكيم به فرزندش فرمود :
يا بنىّ!... ومن لا يكظم غيظه يشمت عدوّه . ^۴ اى فرزندم! هركسى كه خشم خود را فرو نخورد، دشمنش را به شماتتِ خويش بر انگيخته است.
از امام صادق عليه السلام رسيده كه پس از به سر آمدن دوران ابتلاى ايّوب، به وى گفتند :