۷. احساس سرگشتگى

امام على عليه السلام مى فرمايد:
ما رَأَيْتُ ظالِماً أَشْبَهَ بِمَظْلُومٍ مِنَ الْحاسِدِ نَفْسٍ دائِمٍ وَ قَلْبٍ هائِمٍ وَ حُزْنٍ لازِمٍ. ^۱ من ظالمى را شبيه تر به مظلوم از حسود نديدم: داراى جانى سرگردان، و دلى بى قرار (سرگشته) و اندوهى پيوسته.
در حالى كه حسود به آنچه ديگران هستند و دارند، چشم دوخته و خود را به اين امر مشغول نموده است، از خويش غافل است و فرصت هدفگيرى را در زندگى از دست مى دهد. از اين رو، نمى داند كه در زندگى به دنبال چيست و چه مى خواهد و در نتيجه، در ورطه هلاكت گرفتار مى شود. امير مؤمنان عليه السلام مى فرمايد:
فَمَنْ شَغَلَ نَفْسَهُ بِغَيْرِ ، تَحَيَّرَ فِى الظُّلُماتِ وارْتَبَكَ فِى الْهَلَكاتِ . ^۲ كسى كه خود را مشغول به ديگرى كند، در تاريكى ها سرگردان مى شود و در مَهلكه ها گرفتار مى آيد.

۸ . احساس حقارت

خودكم بينى و حسّ پستى در خويشتن داشتن، از اصطلاحات مترادف با كلمه « حقارت » هستند. حقارت ، امرى نسبى است. جثّه حسن نسبت به جثّه حسين، كوچك است؛ ولى نسبت به جثّه رضا، بزرگ. امير از محمّد در خوش نويسى برتر است و محمّد از امير در رياضى.
از اين رو، مى توانيم بگوييم هر فرد در زندگى، بارها و بارها احساس حقارت مى كند؛ زيرا مطمئناً در همه زمينه ها از همه دوستان و نزديكان خود، برتر نيست. با اين حال، احساس حقارت، آن زمانى به يك مشكل جدّى و زيانمند براى سلامت روان، تبديل مى شود كه اوّلاً، اين احساس، زودگذر نباشد و ثانياً، به صورت يك امر

الْحَسَدُ مَطيَّةُ التَّعْبِ . ^۱ حسد، مَركب (وسيله) رنج است .
و در جاى ديگر مى فرمايد:
الْحَسَدُ أَحَدُ الْعَذابَيْنِ . ^۲ حسد، يكى از دو عذاب است .
سعدى مى گويد:

توانم آن كه نيازارم اندرون كسىحسود را چه كنم ، كو ز خود به رنج ، در است. ^۳
مى توان گفت كه رنج و عذاب هر كس ، به اندازه توقّع و تعلّق (وابستگى) اوست. توقّع زياد، تحمّل را كم مى كند و رنج را اثرگذار مى سازد. تعلّق (وابستگى) نيز در دنياى دگرگونى ها، دل آدمى را مدام مى لرزاند و آرامِ او را مى گيرد. آدمى در متن قدرت، التهاب فردا را دارد و در بهار، رنج پاييز و هراس زمستان را به دوش مى كشد.
با توجّه به اين تحليل از درد و رنج، مى توان فهميد كه چرا حسودِ پر توقّع و وابسته به دنيا، هميشه در رنج است.
علّت ديگرى كه مى توان براى رنجورى شخص حسود جستجو كرد، احساس حقارتى است كه در درون خود دارد. ^۴ اشخاصى كه در باطن، خويشتن را خوار مى يابند و احساس حقارت مى كنند، از اين كه در اجتماع از اكرام و احترام، محروم و از شأن و منزلتْ بى بهره اند، به شدّت رنج مى برند.

مَرد حاسد در نظرها اوفتد از قدر و وَقْعزر چو شد مغشوش، بى قدر است و نپذيرد رواج. ^۵